35 tuổi, Nguyễn Thị Kim Nhung, ở đội 2, thôn Phú Hưng, xã Hải Phú, huyện Hải Lăng (Quảng Trị) hiện là chủ xưởng may nhỏ với 20 máy may, giải quyết công việc cho 20 lao động, trong đó có nhiều chị em phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn. Với Nhung, ngày hôm nay giống như một giấc mơ có thật, bởi cho dù đã ở bên cạnh mẹ, được ôm ấp các con mình mỗi ngày nhưng nhớ lại những ngày tháng kinh hoàng khi còn là một lao động bất hợp pháp tại Nga, cô không nghĩ mình còn con đường sống để trở về.
Sống chui lủi ở các “xưởng đen”
Học hết lớp 7, Nguyễn Thị Kim Nhung vào thành phố Vũng Tàu làm giúp việc hai năm, sau đó lên thành phố Hồ Chí Minh với ý định xin làm công nhân ở công ty may. Thế nhưng, vì còn quá nhỏ tuổi, lại gầy gò nên em không được nhận. Ba năm đầu ở thành phố Hồ Chí Minh, Nhung xin làm công quả ở một ngôi chùa, từng có ý định xuống tóc đi tu nhưng rồi không có căn duyên, Nhung rời chùa, xin vào được bộ phận kiểm hàng của một công ty may tư nhân.
Sống chật vật ở thành phố một thời gian, Nhung trở về quê, xin làm ở Công ty may Phong Phú, thị xã Quảng Trị được hai năm. Những tưởng cuộc sống sẽ bình lặng trôi qua, nhưng nguồn thu nhập thấp không đủ nuôi con và giúp mẹ khiến Nhung trăn trở không yên. Năm 2012, Nhung được một người bạn có anh trai ở Nga rủ đi sang đó lao động, hứa hẹn mức thu nhập đáng mơ ước. “Em chỉ được biết là đi sang đó làm ở xưởng may gia công của người Việt. Nhóm có 7 người đi, ban đầu chúng em phải đóng 50% chi phí là 40 triệu, sang đó làm sẽ trả tiếp phần còn lại cho người môi giới. Mẹ em đã vay mượn chừng đó tiền để em được đi xuất khẩu lao động, bản thân em lúc đó không hề biết rằng mình đi theo con đường không hợp pháp”, Nhung nhớ lại.
Vừa xuống tại sân bay ở Nga, Nhung đã cảm thấy có gì đó không ổn khi một nhóm người đến, tranh cãi ồn ào với người dẫn đoàn. Nhóm người của Nhung nhanh chóng bị tịch thu hộ chiếu và bị dẫn về một khách sạn, nhốt chung trong một phòng. Hai mươi ngày ở trong căn phòng ấy, họ được tiếp tế đồ ăn hằng ngày, ngoài ra không giao tiếp với bên ngoài, không có bất cứ thông tin gì khác. Qua ngày thứ hai mốt, Nhung và mọi người được đưa lên xe đi vào ban đêm, trải qua một chặng đường rất dài và điểm đến của họ là một tầng hầm ẩm thấp, đèn điện tù mù, nhà vệ sinh bẩn thỉu. Lúc đó là tháng 10, thời tiết ở Nga rất lạnh, có tuyết, nhưng chỗ ở của Nhung và mọi người không có lò sưởi, thậm chí nước sinh hoạt được chứa trong các can nhựa, phải dùng rất dè sẻn may ra mới đủ. Để có nước ấm tắm cho khỏi rét, mọi người nghĩ ra cách hứng từng giọt nước ấm nhỏ xuống từ hệ thống lò sưởi ở các tầng trên. “Chúng em có một ngày để ổn định chỗ ở, sau đó phải làm việc ngay. Các anh chị đi cùng đều biết may nên được giao việc sớm, riêng em chưa biết làm gì nên phải phụ khâu xỏ dây, luồn dây áo khoác, tiền công rất thấp, chỉ đủ để góp tiền ăn hằng ngày, khoản tiền còn lại để sang đây chưa trả được đành phải ghi nợ. Mọi người làm việc quần quật, mỗi ca 12 tiếng liên tục, thậm chí có thời điểm phải làm 24/24 giờ mỗi ngày, không được ra ngoài”, Nhung kể lại.
Vốn thể trạng yếu, không quen khí hậu khắc nghiệt, lại sẵn bệnh đau dạ dày nên chỉ trụ được một thời gian, Nhung phát bệnh. Cả tháng trời em bị ho ra máu, người gầy rạc nhưng vẫn phải gắng gượng làm, bởi chưa kể khoản nợ chồng chất trên lưng, nếu không làm Nhung không có tiền nộp tiền ăn. Anh chị em trong xưởng xin người quản lý cho Nhung được về Việt Nam chữa bệnh nhưng không được đồng ý, cuối cùng Nhung được chở đi khám và chỉ được nghỉ ba ngày, sau đó phải làm việc trở lại.
“Em nhớ rất rõ đó là lần đầu tiên, xưởng làm bị cảnh sát Nga ập đến khám xét. Không có giấy tờ tùy thân, chúng em bị đánh đập, bắt đi. Những người làm lâu năm ở đó có kinh nghiệm đối phó với việc bị khám xét bắt bớ như thế này nên khi đi họ kịp vơ ít quần áo mang theo, riêng chúng em mới qua, vừa sợ vừa đau nên chỉ mặc mỗi áo quần trong người rồi bị kéo lên xe. Đó là cuối tháng 12/2012, đợt truy quét này có khoảng 500 người nhập cư lậu bị bắt, nhốt năm ngày. Một số người bị đưa ra tòa, số còn lại được yêu cầu chủ đến chuộc với giá mỗi người 10.000 rúp Nga, tương đương gần 3,3 triệu đồng. Em may mắn nằm trong số người được chủ chuộc về”, Nhung kể về lần đầu tiên bị cảnh sát Nga truy quét vì nhập cư trái phép. Và những lần như thế còn tiếp diễn nhiều sau đó dành cho những số phận sống chui, sống lủi ở các “xưởng đen”, cách mà cảnh sát Nga gọi những khu nhà có người lao động bất hợp pháp sinh sống như Nhung. Những lần bị bắt sau đó, chủ xưởng không còn tiền chuộc, Nhung cùng những người khác bỏ trốn khỏi chỗ tạm giam nhưng bất thành.
“Một đợt bị bắt nhốt, chúng em bị đánh đập, bỏ đói. Có người tìm cách trốn, họ nối vải trèo tường ra nhưng bị rơi xuống, người thì gãy tay, gãy chân, người thì chết. Cảnh sát thả hơi cay vào chỗ tạm giam để ngăn ngừa ý đồ bỏ trốn của người nhập cư trái phép. Nhốt nhiều ngày mà chủ xưởng không có tiền chuộc, chúng em được nới lỏng sinh hoạt, làm các việc lặt vặt dưới sự theo dõi của cảnh sát. Một người quê ở Hải Dương bày cho em cách cải trang giả nam, bưng sọt rác sinh hoạt đi đổ, lợi dụng sơ hở của cảnh sát thì trốn ra ngoài cùng họ. Ra được bên ngoài, chúng em trốn kỹ trong bụi cây gai, tắt điện thoại, nín thở quan sát cảnh sát lùng sục dùng chó nghiệp vụ đi tìm. Vài tiếng đồng hồ trôi qua, em tưởng mình chết vì lạnh, đói, sợ hãi đến cùng cực và ngất đi. Hơn một giờ đêm em tỉnh dậy thì thấy mình cùng một vài người được bốc lên thùng xe tải chở về một khu ở mới, lạ lẫm, từ đây em chính thức đầu quân cho một chủ xưởng mới”, Nhung nhớ lại.
Được một thời gian, lại bị cảnh sát càn quét, những lần chạy trốn sau đó còn kinh hoàng hơn đối với một cô gái thể trạng gầy gò chỉ gần bốn mươi cân. Nhung không nhớ mình đã bao lần suýt chết trong tuyết ngập, chạy thục mạng giữa rừng trong đêm đen, sống chung cùng đống phân bò nhầy nhụa, trốn trong nhà hoang, nhịn đói vài ngày, vùng lên rồi dẫy dụa trong những “cái lò địa ngục” gọi là “xưởng đen” bất hợp pháp, nơi người Việt phải sống chui rúc, bị đánh đập, đày đọa. Ở trong các khu xưởng đen, chỉ cần ai có ý đồ bỏ trốn, chủ xưởng sẽ cho người đem ra rừng đánh đập để răn đe, ai bị đánh chết thì vứt xác trong rừng. Với Nhung, những năm tháng ấy cô gần như không phải là sống, mà là cuộc đấu tranh để sinh tồn.
Đường về
Tết năm 2013, cái tết đáng nhớ khi Nhung dành dụm được 50 đô la đầu tiên để gửi về cho mẹ, sau bao lần tưởng chết trên đất người và may mắn tìm được người chủ mới tốt bụng cứu sống. Đây cũng là xưởng thứ 4 Nhung làm việc sau gần một năm sang Nga. Nhung chăm chỉ làm việc để gửi tiền về cho mẹ trả hết nợ nần. Năm 2016, chủ xưởng thương tình, hướng dẫn Nhung làm giấy trình với cảnh sát là mất hộ chiếu và em được về Việt Nam theo diện bị trục xuất đối với người nhập cư bất hợp pháp. Về đến Việt Nam, đồng vốn ít ỏi sau những năm tháng sống chui lủi ở quê người của Nhung là 20 triệu đồng và căn bệnh viêm gan B. Nhung tính toán mua một chiếc máy may cũ, mở tiệm sửa chữa áo quần tại nhà. Dần dà, nhiều người trong thôn có nghề may cùng hợp lại, may chung, tạo nên một cơ sở may nho nhỏ ban đầu với khoảng 4-5 máy. Nhung tìm kiếm các mối quan hệ cũ, nhận đơn hàng gia công cho các công ty may trên địa bàn. Từ một cơ sở nhỏ, Nhung đã mạnh dạn vay mượn để mua thêm máy móc, cơi nới mở rộng nhà xưởng. “Hiện tại xưởng may của em có khoảng 20 máy, giải quyết công việc cho các chị em phụ nữ trong thôn, xã có hoàn cảnh khó khăn. Em cố gắng kết nối với các công ty may ở Thành phố Hồ Chí Minh để nhận các đơn hàng may gia công. Bình quân thu nhập của mỗi thợ may từ 2,5 - 4,5 triệu đồng/người/tháng tùy theo số đơn hàng họ làm trong ngày”, Nhung chia sẻ.
Cái khó khăn nhất của một người chập chững lập nghiệp như Nhung là thiếu vốn. Cơ sở nhà xưởng của Nhung vẫn còn tạm bợ, đây cũng chính là lý do khiến nhiều chủ hàng ngại ngần khi liên kết để sản xuất dù máy móc chỗ Nhung cơ bản đáp ứng yêu cầu và đảm bảo chất lượng các đơn hàng. Nhung hầu như không có vốn để xoay vòng và đầu tư thêm cơ sở vật chất như nhà xưởng. Thu nhập hằng tháng, Nhung cố gắng đảm bảo trả lương đầy đủ cho thợ, ngoài ra một mình xoay xở để nuôi mẹ và hai con đang tuổi ăn tuổi học. “Mẹ em là thương binh, sức khỏe vốn không tốt, một mình mẹ chật vật nuôi con cho em khi em đi lao động bên Nga, cộng với muôn nỗi lo âu không biết con sống chết thế nào đã đủ khiến mẹ lao lực quá nhiều. Giờ em về nhà rồi, chỉ ước có sức khỏe để làm việc, kiếm tiền giúp mẹ, để mẹ được sống những ngày thoải mái nhất của tuổi già”, Nhung tâm sự.
Mong ước lớn nhất của Nhung hiện tại là được tạo điều kiện hỗ trợ nguồn vốn, được vay vốn ưu đãi để hoàn thiện cơ sở may, từ đó tìm kiếm nhiều đơn hàng trong và ngoài tỉnh để cải thiện thu nhập cho chị em làm việc tại xưởng. Dự định xa hơn của em là sẽ mở rộng nhà xưởng để tạo cơ hội làm việc cho nhiều chị em phụ nữ hơn nữa.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
