Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý Di tích và Bảo tàng Quảng Trị (Trung tâm) Lê Đức Thọ cho hay, đơn vị vừa có đợt khảo sát toàn bộ hệ thống giếng cổ tại các huyện Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ, Triệu Phong, Hải Lăng và TP. Đông Hà nhằm chuẩn bị cho công tác lập hồ sơ khoa học, hồ sơ pháp lý đề nghị xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt “Hệ thống khai thác nước cổ vùng Quảng Trị”.
Cụ thể, Trung tâm đã khảo sát gần 200 giếng nước cổ, công trình khai thác nước cổ trên toàn tỉnh, từ đó đề nghị chọn 103 giếng có chất liệu xây dựng, cấu trúc giếng, tình trạng sử dụng, không gian tọa lạc và quỹ đất dành cho công tác quy hoạch vào danh sách lập hồ sơ.
Trong số này, có những giếng được người dân sử dụng lâu nay nhưng mới được ngành văn hóa ghi nhận lần đầu, có tuổi thọ hàng trăm năm cho đến cùng niên đại với hệ thống khai thác nước cổ ở Gio An. Tiêu biểu như giếng Đàng ở thôn Tân Văn (xã Gio An), người dân vẫn lấy nước cho gia súc uống và tưới cây. Giếng gồm hai bi tròn đường kính khoảng 80 cm, sâu khoảng 1 m, được đẽo từ đá mồ côi. Bi đá ở phía trên có đục một lỗ và có máng để nước chảy ra. Quanh giếng được xếp đá vuông vức tạo thành sân.
Hiện, giếng này nằm trong vườn tiêu của một người dân. Ông Lê Đức Thọ cho rằng chủ nhân của giếng Đàng là người Chăm Pa, cùng thời với hệ thống khai thác nước cổ Gio An, vì giếng này ở gần và có cấu tạo tương tự giếng Pheo.
Hiện nay, Quảng Trị có hai hệ thống khai thác nước được xếp hạng di tích quốc gia, gồm “Hệ thống khai thác và xử lý nước xã Gio An” và di tích “Đình làng Nghĩa An và hệ thống giếng Chăm”. Qua khảo sát, Hội đồng khoa học của Trung tâm đề nghị đưa giếng Nậy (thuộc Hệ thống khai thác và xử lý nước xã Gio An) ra khỏi danh mục di tích quốc gia vì giếng bị phá hủy hoàn toàn, các bể chứa bị cào bằng trở thành ruộng rau, mặt bằng ngang với phần ruộng rau phía dưới. Trong khi đó, tại di tích “Đình làng Nghĩa An và hệ thống giếng Chăm”, giếng Chùa bị lấn chiếm đất đai, nguồn nước bẩn... nhưng cấu trúc vẫn được giữ nguyên.
Hội đồng khoa học đề nghị trả lại mặt bằng hiện trạng ban đầu, nạo vét làm sạch nguồn nước để đưa vào danh mục di tích quốc gia đặc biệt. Ngoài ra, Trung tâm đề nghị đưa một số giếng khác ra khỏi danh mục di tích cấp tỉnh vì sử dụng sai mục đích, bị phá hủy, thay đổi cấu trúc…
Ông Thọ cho hay việc khảo sát các hệ thống khai thác nước cổ là bước đầu tiên để lập hồ sơ đề nghị công nhận di tích quốc gia đặc biệt. Quá trình lập hồ sơ còn trải qua các bước dự toán kinh phí, lập hồ sơ khoa học, hồ sơ pháp lý, hoàn thành hồ sơ thông qua Hội đồng khoa học, trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thẩm định.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
