Những ngày này tỉnh Quảng Trị đang chuẩn bị kỷ niệm sự kiện 50 năm Chủ tịch Cuba Fidel Castro đến thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị trong 2 ngày 14-15 (9/1973-2023). Thật bất ngờ và tự hào, nhân vật được chọn phiên dịch tại vùng giải phóng Quảng Trị cho lãnh tụ Cuba Fidel Castro trong chuyến thăm này là ông Nguyễn Xuân Phong, người ở phường Đông Lễ, TP. Đông Hà.
Ông Phong năm nay 80 tuổi, nguyên Vụ trưởng Vụ châu Mỹ của Bộ Ngoại giao, hiện đang nghỉ hưu ở Hà Nội. Vào tháng 9/1973, ông là cán bộ của Bộ Ngoại giao Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đang cùng Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thị Bình và Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đến thủ đô Algiers của đất nước Algeria dự hội nghị cấp cao không liên kết lần thứ 4. Chỉ một ngày trước khi kết thúc hội nghị, đoàn đại biểu của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam nhận được thông tin lãnh tụ Cuba Fidel Castro sang thăm Việt Nam.
Khi nhận nhiệm vụ cấp trên giao phó làm phiên dịch cho phái đoàn của lãnh tụ Cuba Fidel Castro tại vùng giải phóng Quảng Trị trong hành trình thăm Việt Nam, ông Phong cảm thấy vừa vinh dự, tự hào, vừa hồi hộp. Bởi vì qua phiên dịch phải diễn tả được sự anh dũng, hy sinh và bao dung của Nhân dân Việt Nam đấu tranh vì nền hòa bình, độc lập dân tộc cho Tổ quốc để lãnh tụ Fidel Castro hiểu hơn và có được sự chia sẻ, ủng hộ sâu sắc, mạnh mẽ dành cho đất nước. Ngày 10/9/1973, từ Thủ đô Algiers, ông đi cùng chuyên cơ của Chủ tịch Fidel Castro bay sang Ấn Độ rồi về Hà Nội. Sau đó ông đi ô tô vào Đông Hà trước để đợi phái đoàn lãnh tụ Cuba Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng vào thăm vùng giải phóng Quảng Trị.
Sáng 15/9/1973, ông cùng đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Thượng tướng Trần Nam Trung; Thứ trưởng Bộ Ngoai giao Hoàng Minh Sơn và lãnh đạo tỉnh Quảng Trị đón phái đoàn tại Đông Hà. Về chuyến thăm lịch sử này, mới đây, ông José Miguel Miyar Barruecos, bác sĩ riêng của Chủ tịch Cuba Fidel Castro lần đầu tiên công bố tư liệu quý có tựa đề: “Những ghi chép chưa công bố về chuyến đi lịch sử của Fidel đến Việt Nam 1973”.
Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Orlando Nicolas Hernandez Guillen của Cuba tại Việt Nam vừa tặng tư liệu này cho UBND tỉnh Quảng Trị. Tư liệu viết: “Sáng 11/9/1973, lãnh tụ Fidel Castro cùng đoàn lên máy bay để đến Thủ đô New Delhi của Ấn Độ. 4 giờ 30 (6 giờ Việt Nam) ngày 12/9/1973, máy bay cất cánh từ sân bay New Delhi của Ấn Độ chở phái đoàn hạ cánh tại sân bay Hà Nội. Tổng Bí thư Lê Duẩn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cùng đón đoàn.
Sáng ngày 14/9/1973, phái đoàn ra sân bay Gia Lâm để vào vùng giải phóng miền Nam tại tỉnh Quảng Trị. Thủ tướng Phạm Văn Đồng bày tỏ với lãnh tụ Fidel Castro sự quan tâm của Đảng và Chính phủ Việt Nam về chuyến thăm đặc biệt này của Fidel Castro, sợ rằng kẻ thù biết được sẽ tìm cách ám sát, nhưng Fidel Castro quyết tâm.
Đúng 9 giờ 35 phút, máy bay cất cánh từ sân bay Gia Lâm và đến sân bay Đồng Hới vào hồi 10 giờ 50 phút. Thủ tướng Phạm Văn Đồng và lãnh tụ Cuba Fidel Castro cùng phái đoàn rời Đồng Hới và đúng 14 giờ 50 ngày 14/9/1973 đến thị trấn Hồ Xá của Khu vực Vĩnh Linh thăm làm việc, ở lại Nhà giao tế.
Hôm sau, vào lúc 4 giờ 58 phút của ngày 15/9/1973, lãnh tụ Cuba Fidel Cartro cùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng rời Vĩnh Linh bằng xe ô tô theo Quốc lộ 1 để đi qua sông Bến Hải bằng cầu phao rồi vào Dốc Miếu, Quán Ngang, Đông Hà, theo Quốc lộ 9 đến Cao điểm 241 ở xã Cam Thành, huyện Cam Lộ đúng thời điểm 7 giờ 15 phút. 8 giờ 44 phút, lãnh tụ Cuba Fidel Castro bắt đầu bài phát biểu và kết thúc vào 9 giờ 25 phút sáng.
Đến 9 giờ 55 phút, lãnh tụ Cuba Fidel Castro cùng phái đoàn thăm Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại trụ ở Cam Lộ, ăn trưa, nói chuyện với các anh hùng. 12 giờ trưa ngày 15/9/1973, phái đoàn rời Cam Lộ theo hướng về Đông Hà rồi theo Quốc lộ 1 ra Dốc Miếu. Đến 15 giờ ngày 15/9/1973, phái đoàn rời mảnh đất thân thương Quảng Trị để ra tỉnh Quảng Bình”.
Hành trình lãnh tụ Cuba Fidel Castro đến thăm vùng giải phóng miền Nam tại Quảng Trị luôn được giữ bí mật đến phút chót để bảo đảm an toàn cho chuyến thăm mang ý nghĩa chính trị đặc biệt. Vào thời điểm ấy tuy Quảng Trị đã được giải phóng nhưng vẫn còn 15% diện tích đất phía Nam chưa giải phóng, vì vậy công tác tổ chức bảo vệ luôn được Trung ương Đảng và tỉnh Quảng Trị đặt lên hàng đầu.
Ông Nguyễn Xuân Phong đã nhiều lần trở lại vùng đất Cam Lộ để thăm những nơi lãnh tụ Cuba Fidel Castro đặt chân đến và hồi tưởng về chuyến phiên dịch có một không hai trong đời làm ngoại giao của mình.
Cứ mỗi lần trở lại, lời của lãnh tụ Cuba Fidel Castro phát biểu hôm mít tinh vào sáng 15/9/1973 tại Đồi 241 như đang vọng về: “Thưa các đồng chí và các bạn thân mến. Hôm nay, chúng ta tụ họp lại đây trong lòng lãnh thổ giải phóng miền Nam Việt Nam, tại nơi mà trước đây có 1 căn cứ quân sự của đế quốc Mỹ tưởng chừng bất khả xâm phạm nhưng đã bị đè bẹp. Đoàn chúng tôi đã từ sông Bến Hải đến đây một cách yên bình theo Quốc lộ 1, qua Đông Hà, rồi Quốc lộ 9 nổi tiếng, và bây giờ chúng tôi đang đứng trên ngọn Đồi 241 lịch sử mà các bạn đã đánh chiếm bằng chủ nghĩa anh hùng và lòng quả cảm của mình. Những thắng lợi giành được ở đây cũng như những nơi khác ở miền Nam Việt Nam đã đem lại một kết quả tuyệt vời: đã buộc đế quốc Mỹ phải ngừng ném bom phá hoại miền Bắc Việt Nam, buộc chúng phải ký Hiệp định Paris và vĩnh viễn rút quân đội Mỹ khỏi miền Nam Việt Nam. Đó là một thành quả vô cùng to lớn! Và thắng lợi cuối cùng giải phóng miền Nam Việt Nam, hòa bình thống nhất đất nước sẽ chỉ còn là vấn đề thời gian”.
Những lần trở lại Quảng Trị sau này, ông Phong chụp hình cảnh vật quê hương, so sánh, chiêm nghiệm với những tấm hình 50 năm về trước mà hạnh phúc trước sự thay da đổi thịt trên vùng đất từng nồng nặc mùi thuốc súng của chiến tranh.
Ông kể lại cho con cháu mình nghe câu chuyện cảm động về lãnh tụ Cuba Fidel Castro và phái đoàn đến Việt Nam và vùng giải phóng miền Nam tại Quảng Trị động viên quân dân ta thêm niềm tin chiến đấu giành thắng lợi cuối cùng.
Vùng đất ấy đã trở thành một phần lịch sử sâu đậm trong câu chuyện quan hệ đặc biệt giữa hai đất nước, hai đảng của Việt Nam và Cuba mà ông vinh dự được góp một phần gắn kết, đơm hoa.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
