Để nghề cá phát triển hiệu quả, bền vững

Với bờ biển dài hơn 75 km, ngoài khơi có đảo Cồn Cỏ, ngư trường Quảng Trị được đánh giá là nơi có nguồn lợi thủy sản dồi dào, có nhiều tiềm năng để phát triển. Thời gian qua, tỉnh đã tập trung nhiều giải pháp nhằm hỗ trợ, khuyến khích ngư dân đóng mới, cải hoán tàu thuyền, lắp đặt các trang thiết bị hàng hải hiện đại giúp ngư dân tự tin vươn khơi bám biển.

Xây dựng đội tàu xa bờ, công suất lớn

Thị trấn Cửa Việt, huyện Gio Linh nằm ở cửa biển Cửa Việt, 2 mặt giáp với sông và biển. Phát huy truyền thống lâu đời của nghề khai thác hải sản mà cha ông để lại, các thế hệ ngư dân tại thị trấn Cửa Việt vẫn đang tiếp tục đầu tư, đưa nghề biển trở thành một nghề kinh tế quan trọng của gia đình và đóng góp cho sự phát triển của địa phương. Ông Võ Linh Quyền, một ngư dân có thâm niên gần 40 năm gắn bó với nghề biển cho biết, cách đây 30 - 40 năm, ngư dân làm nghề biển như ông khổ trăm bề. Không khổ sao được khi phải ra khơi trên chiếc thuyền nan chèo chống bằng tay. Muốn đánh được cá phải nhìn sao trời, nhìn sóng biển, hướng chảy của dòng hải lưu để đoán định hướng cá mà thả lưới, thả mồi câu. Trong lúc hiện nay, khi điều kiện kinh tế cho phép, đặc biệt với sự hỗ trợ của nhà nước và các lực lượng chức năng trên biển, nghề khai thác hải sản của ngư dân đang ngày càng thuận lợi hơn nhiều. Ông Quyền cho biết, vừa qua gia đình ông đã đầu tư gần chục tỉ đồng để đóng mới tàu đánh bắt xa bờ vỏ gỗ lớn nhất tỉnh với chiều dài 23m, chiều rộng 6,5m, công suất 1.200 CV. Tàu được trang bị nhiều loại máy móc hiện đại như ra đa hàng hải, máy dò ngang, ICOM… Chức “thuyền trưởng” cũng được ông trao lại cho người con trai trưởng Võ Văn Huynh. “Rất nhiều gia đình ở làng biển này đã có kinh tế khá giả từ nghề biển. Thời gian qua mặc dù có gặp khó khăn do COVID-19, giá nhiên liệu tăng cao… nhưng hầu hết ngư dân địa phương vẫn quyết tâm giữ nghề. Chúng tôi kỳ vọng, làng biển sẽ từng ngày thay đổi, trù phú hơn xưa”, ông Quyền nói.

Còn tại xã biển Triệu An, huyện Triệu Phong tranh thủ phút nghỉ ngơi khi đang bốc xếp ngư lưới cụ, ngư dân Nguyễn Quang Hùng, thuyền trưởng tàu cá QT 94522TS tâm sự, trước đây, cũng như nhiều ngư dân, anh ra khơi chỉ với chiếc thuyền nan nhỏ bé lắp máy công suất vài chục CV, đánh bắt quanh quẩn ở vùng lộng. Sau nhiều năm tích cóp, cộng với sự hỗ trợ của nhà nước theo Nghị định 67/NĐ-CP, hiện anh đã có trong tay chiếc tàu cá xa bờ công suất hơn 400 CV. Từ ngày được nâng cấp, hầu hết các chuyến biển của anh đều vươn đến tận ngư trường Hoàng Sa, Trường Sa với các loại hải sản có giá trị cao như cá thu, cá ngừ… “Năm 2021 vừa qua, mặc dù gặp khó khăn do ảnh hưởng của COVID-19 nhưng tàu cá của tôi vẫn khai thác đạt hiệu quả cao, mang lại thu nhập trên 2 tỉ đồng, trừ chi phí, 13 bạn thuyền được chia từ 100 - 120 triệu đồng mỗi người”, anh Hùng chia sẻ.

Nhận định về xu hướng phát triển nghề cá trên địa bàn thời gian qua, ông Lê Văn Toàn, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Gio Linh, địa phương có đội tàu đánh bắt xa bờ lớn nhất tỉnh cho biết, trong những năm qua, ngư dân trên địa bàn huyện đã đầu tư, nâng cấp tàu cá và các phương tiện đánh bắt theo hướng hiện đại, bám biển dài ngày. Đến nay, toàn huyện đã có 939 tàu thuyền cơ giới khai thác và dịch vụ thủy sản. Trong đó, có 154 tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên, 18 tàu cá có chiều dài từ 24m trở lên thường xuyên khai thác trên các vùng biển xa. “Điều đáng nói là các tàu đánh bắt xa bờ này thường xuyên hoạt động, bám biển dài ngày tại các ngư trường truyền thống Hoàng Sa, Trường Sa, qua đó vừa nâng cao giá trị đánh bắt và thu nhập cho ngư dân, đồng thời góp phần bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc”, ông Toàn nhấn mạnh.

Theo thống kê của Chi cục Thủy sản, năm 1992, số tàu thuyền toàn tỉnh chỉ có vài trăm chiếc với tổng công suất trên 7.500 CV, phần lớn là tàu công suất nhỏ phục vụ đánh bắt ven bờ, hoàn toàn không có tàu cá xa bờ công suất trên 50 CV. Đến hết năm 2021, tổng số tàu cá toàn tỉnh đã là 2.882 chiếc với tổng công suất 142.208 CV; tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15m trở lên là 241 chiếc, trong đó có 211 tàu cá có chiều dài trên 15m thường xuyên tham gia khai thác ở các vùng biển xa.

Đặc biệt, thực hiện các chính sách phát triển thủy sản theo Nghị định 67/2014/NĐCP của Chính phủ, toàn tỉnh đã có 25 tàu cá có công suất lớn trên 400 CV gồm 17 tàu cá vỏ thép, 1 tàu cá vỏ composite và 7 tàu cá vỏ gỗ được đóng mới; cải hoán nâng cấp 93 tàu cá đưa vào sử dụng cho hiệu quả cao. Các cơ sở dịch vụ hậu cần nghề cá cũng có bước phát triển vượt bậc. Trước đây chưa có cơ sở sản xuất, kinh doanh ngư lưới cụ và cơ sở đóng mới, sửa chữa tàu thuyền; chế biến thủy sản đang còn thô sơ, sản phẩm sau khai thác chủ yếu tiêu thụ nội địa, giá trị thấp.

Đến nay, đã hình thành hai trung tâm nghề cá lớn của tỉnh là Cửa Việt và Cửa Tùng, cơ sở kinh doanh dịch vụ hậu cần nghề cá phát triển. Đã có hai cơ sở đóng mới và sửa chữa tàu thuyền; nhiều cơ sở chế biến, nhà máy thủy sản đông lạnh, surumi và bột cá được đầu tư hiện đại tại Cửa Tùng và Cửa Việt với công suất hàng chục ngàn tấn/năm, góp phần thu mua, tiêu thụ sản phẩm khai thác của ngư dân. Nhiều sản phẩm chế biến được xuất khẩu ra thị trường các nước Trung Quốc, Lào và thị trường châu Âu.

Nói về những đổi thay trên, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Nguyễn Hoài Nam khẳng định, đây là sự chuyển đổi theo hướng tích cực để đảm bảo yêu cầu vươn khơi bám biển ở các vùng biển xa và hiện đại hóa nghề cá. Xu hướng này cũng đồng nghĩa với việc ngư dân trong tỉnh đang dần thay đổi nếp nghĩ và cách làm trước đây là đánh bắt gần bờ sang đầu tư phương tiện đánh bắt hiện đại, vươn tới những ngư trường ở vùng biển xa.

Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ

Cùng với xây dựng đội tàu xa bờ, công suất lớn, thời gian qua, ngành nông nghiệp và các địa phương cũng đã tích cực hỗ trợ ngư dân trong việc ứng dụng khoa học công nghệ vào khai thác hải sản. Qua đó, giúp nâng cao năng suất, hiệu quả, chất lượng cho sản phẩm thủy sản. Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Nguyễn Hoài Nam thông tin, nếu như trước đây ngư cụ khai thác thủy sản của ngư dân chủ yếu là lưới rê, lưới xăm thì hiện nay đã được trang bị lưới rê hỗn hợp (rê bùng nhùng), lưới chụp, lưới vây rút chì kết hợp ánh sáng, lưới rê ba lớp trên khối tàu khai thác thủy sản ở vùng khơi và vùng lộng; lưới rê ba cao lườn, lưới thanh ba, lưới rê khai thác cá chim... trên khối tàu ven bờ. Ngoài ra, đã chuyển giao thành công một số nghề khai thác như lồng bẫy mực lá, lồng bẫy khai thác ốc hương và lồng bẫy khai thác ghẹ. Trong đó nghề lưới rê hỗn hợp được đánh giá là mô hình mang lại hiệu quả cao và góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản phát triển bền vững hơn.

Bên cạnh đó, nhằm mục đích cơ giới hóa, giảm sức lao động, hạn chế số người lao động trên tàu để tăng hiệu quả kinh tế, công tác cơ giới hóa trong khai thác hải sản trong thời gian qua được đặc biệt quan tâm. Các loại máy móc, thiết bị cơ khí tiếp tục được du nhập, chuyển giao cho tàu cá Quảng Trị như máy tời thủy lực thu lưới rê hỗn hợp, thu lưới vây; máy tời dây giềng trên tàu lưới vây; máy tời thủy lực thu giềng lực đối với nghề lồng bẫy khai thác ghẹ và ốc hương.

Đến nay, hầu hết trên tàu lưới rê hỗn hợp đều sử dụng máy tời thủy lực để thu lưới, đặc biệt trên tàu vỏ thép sử dụng đến 2 máy. Trên tàu lưới vây, tàu khai thác lồng bẫy khai thác ghẹ và ốc hương đều sử dụng máy tời thủy lực để thu dây giềng đã giúp giảm đi sức lao động rất lớn. Đồng thời áp dụng máy tời thủy lực đã cải tiến được vàng lưới cao và dài hơn trước đây; sử dụng được nhiều lồng bẫy, khai thác ở độ sâu lớn hơn. Các kỹ thuật sử dụng đèn điện tử LED (Light Emitting Diode) thay thế đèn sợi đốt, halogen,... để thu hút cá tập trung, tăng vùng chiếu sáng và tiết kiệm nhiên liệu cũng được triển khai lắp đặt trên tàu hành nghề lưới vây, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Về trang bị thiết bị điện tử hàng hải, đã áp dụng máy định vị vệ tinh trên tàu cá, máy dò cá bằng sóng siêu âm được nâng cấp, cải tiến qua các thế hệ như dò đứng, dò ngang và dò chụp. Đồng thời áp dụng máy ra đa để quản lý lưới, tránh va trên biển. Máy nhận dạng tự động AIS để đảm bảo an toàn cho người và tàu cá khi hoạt động trên biển đã bước đầu đưa vào áp dụng. Sử dụng máy thông tin liên lạc sóng ngắn HF, máy thông tin liên lạc tầm trung, tầm xa và đến nay đã áp dụng máy thông tin liên lạc có tích hợp định vị vệ tinh. Hầm bảo quản sản phẩm trên tàu sử dụng vật liệu Polyurethane (PU) có khả năng giữ nhiệt tốt đã được sử dụng khá phổ biến trên tàu cá. Giúp bảo quản sản phẩm được dài ngày hơn so với hầm bảo quản truyền thống.

Gỡ khó cho kinh tế biển

Trong những năm qua các cấp chính quyền, ngành chức năng và cộng đồng ngư dân đã nỗ lực đầu tư cho kinh tế biển, đặc biệt là cho ngành nghề khai thác xa bờ. Tuy nhiên trên thực tế, hiện lĩnh vực khai thác xa bờ trên địa bàn tỉnh vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức cần được tháo gỡ. Theo đánh giá của Chi cục Thủy sản, các khó khăn, thách thức của lĩnh vực kinh tế này chủ yếu tập trung về nguồn nhân lực, trình độ quản lý lẫn đội ngũ lao động trực tiếp sản xuất; về phương tiện, thiết bị và công nghệ phục vụ đánh bắt; về sản lượng, năng suất, năng lực chế biến và đầu ra cho sản phẩm…

Nói về những hạn chế, khó khăn này, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản Nguyễn Hoài Nam cho biết, mặc dù số lượng tàu cá khai thác hải sản xa bờ đang có bước phát triển mạnh nhưng sản lượng đánh bắt vẫn chưa tương xứng, chất lượng thủy sản chưa cao, giá cả sản phẩm làm ra còn bấp bênh và ở mức thấp. Bên cạnh đó, dù rất nỗ lực nhưng đến nay tỉnh vẫn chưa xây dựng hoàn chỉnh chuỗi liên kết từ khai thác, thu mua và cung cấp dịch vụ hậu cần ngay trên biển; lực lượng lao động nghề biển đang ngày khan hiếm, phần lớn lao động có độ tuổi trung bình từ 40 - 45 tuổi trở lên, rất ít lao động trẻ... Đây đang là những thách thức, áp lực trong phát triển ngành thủy sản hiện nay.

Theo ngư dân Bùi Đình Thủy, thuyền trưởng tàu cá QT 90709TS, có một thực tế là trong số những tàu cá đang khai thác ở vùng biển xa có một số chủ tàu đang cố gắng bám biển chủ yếu để nhận hỗ trợ dầu từ nhà nước theo Quyết định 48/2010/QĐ-TTg. Còn thực tế sau mỗi chuyến biển, ngư dân không có lãi hoặc lãi rất thấp bởi nguồn lợi thủy sản đang dần cạn kiệt; ngư trường đánh bắt bị thu hẹp bởi quy định hạn ngạch chiều dài của tàu. Nhiều tàu cá phải nằm bờ do thiếu lao động hoặc giá nhân công tăng cao không thể chi trả cho những chuyến vươn khơi. Bên cạnh đó, ảnh hưởng của COVID-19 trong hơn 2 năm qua khiến các chợ, nhà hàng đóng cửa; một số thị trường xuất khẩu thủy sản cũng bị “đóng băng”, từ đó sản phẩm đánh bắt của ngư dân không tiêu thụ được, giá cả bấp bênh. “Việc đánh bắt thì khó khăn, trong khi đó, sản phẩm bán ra vẫn bị tư thương ép giá, ngư dân khó mà lãi được”, ông Thủy bức xúc chia sẻ.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT Nguyễn Hữu Vinh, để tháo gỡ những khó khăn của ngư dân, thời gian tới, ngành nông nghiệp và các địa phương sẽ đồng hành với ngư dân trong việc đẩy mạnh chương trình phát triển khai thác xa bờ, tập trung phát triển nhanh đội tàu đánh bắt có công suất lớn, trang thiết bị hiện đại, đồng bộ; chú trọng hỗ trợ ngư dân chuyển giao, du nhập các công nghệ kết hợp với đào tạo tay nghề, phát triển nguồn nhân lực có chất lượng.

Đồng thời, thông qua hệ thống thông tin liên lạc và thiết bị giám sát tàu cá nhằm giám sát, theo dõi chặt chẽ, đảm bảo an toàn cho người và tàu cá hoạt động trên biển, giúp công tác tìm kiếm, cứu hộ cứu nạn trên biển được thuận lợi và ngăn chặn tàu cá của tỉnh vi phạm vùng biển nước ngoài. Đẩy nhanh tiến độ nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng nghề cá; nâng cao hiệu quả về kinh tế cũng như giảm thiểu rủi ro thiệt hại do thiên tai gây ra.

Chú trọng xây dựng thêm các cảng cá đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa của ngành. Phát triển các nhà máy, cơ sở chế biến thủy sản, nâng cao công nghệ chế biến, tay nghề lao động để chuyển từ sơ chế sang chế biến các sản phẩm có chất lượng cao để xuất khẩu vào thị trường các nước phát triển như châu Âu, Nhật Bản... Tập trung phát triển mạnh các tổ, đội, hợp tác xã đánh bắt hải sản giúp ngư dân yên tâm bám biển, vừa khai thác hải sản vừa góp phần giữ gìn chủ quyền biển, đảo quê hương.

(Nguồn: Báo Quảng Trị)