Quảng Trị là địa phương đi đầu thực hiện mô hình trồng rừng theo tiêu chuẩn FSC từ năm 2007 và cũng là mô hình đầu tiên về cấp chứng chỉ rừng cho nhóm hộ gia đình nông dân ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Đến năm 2021, Quảng Trị cũng là tỉnh đầu tiên trong cả nước có rừng tự nhiên do cộng đồng quản lý, bảo vệ được đánh giá để cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững FSC. Việc được đánh giá để cấp chứng chỉ này sẽ mở ra nhiều cơ hội cũng như lợi ích cho cộng đồng bảo vệ rừng được hưởng lợi từ chính công việc mà mình đang tham gia này.
Rừng cộng đồng ở thôn Hồ, xã Hướng Sơn và thôn Chênh Vênh, xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa (Quảng Trị) được UBND huyện giao cho cộng đồng quản lý, bảo vệ từ năm 2017. Trong đó, tại thôn Chênh Vênh có 80 hộ dân tham gia, chia thành 7 tổ cộng đồng bảo vệ rừng với diện tích 676 ha. Điều kiện bảo vệ rừng của thôn Chênh Vênh chủ yếu dựa trên tinh thần tự nguyện của các tổ bảo vệ rừng, diện tích rừng không nằm trong lưu vực được chi trả dịch vụ môi trường rừng nên công tác này gặp nhiều khó khăn. Đối với 85 hộ dân ở thôn Hồ tham gia hoạt động quản lý, bảo vệ 886 ha rừng cộng đồng, diện tích này nằm trong lưu vực thủy điện Rào Quán nên hằng năm được nhận chi trả dịch vụ môi trường rừng với mức 800.000 đồng/ha/1 năm.
Năm 2020, Ủy ban Y tế Hà Lan - Việt Nam (MCNV) phối hợp với Hội các nhóm hộ có chứng chỉ rừng Quảng Trị (Hội CCR Quảng Trị) triển khai Dự án “Thúc đẩy quan hệ đối tác bền vững giữa chủ rừng nhóm hộ gia đình và doanh nghiệp trong thực hiện quản lý rừng bền vững nhằm ứng phó biến đổi khí hậu” (PROSPER).
Theo đó, dự án đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực, có hiệu quả như: Xây dựng các tổ quần chúng bảo vệ rừng cộng đồng, tập huấn nâng cao năng lực, kiến thức cho ban quản lý rừng cộng đồng và người dân về chứng nhận FSC, quản lý tài nguyên rừng, khai thác lâm sản bền vững, bảo vệ đa dạng sinh học. Dự án hỗ trợ trồng 270 ha rừng trẩu tại 2 xã hướng Phùng và Hướng Sơn để phát triển sinh kế lâm sản ngoài gỗ từ hạt trẩu, phát triển vườn ươm cây bản địa. Xây dựng mô hình du lịch sinh thái bao gồm điểm du lịch thác Chênh Vênh và du lịch cộng đồng khu dân cư Rờ Vê - thác Chênh Vênh. MCNV cũng mời chuyên gia tư vấn từ Trường Đại học Nông lâm Huế và Trường Đại học Khoa học Huế phối hợp với cộng đồng thôn để xây dựng phương án quản lý rừng bền vững.
Ngoài ra, MCNV hỗ trợ thành lập và đào tạo nghề cho 6 nhóm với 49 thành viên sản xuất các sản phẩm mỹ nghệ từ tre như ống hút tre, hộp đựng tăm, ống đựng hương, cốc uống nước…và các vật lưu niệm khác. Củng cố năng lực về quản lý, giám sát, tập huấn về sơ cấp cứu, trang bị phương tiện bảo hộ lao động cho các tổ bảo vệ rừng.
Một trong những vai trò quan trọng nhất của dự án PROSPER là vận động được cộng đồng, Hội CCR Quảng Trị và các bên liên quan tiên phong đưa rừng tự nhiên cộng đồng tham gia chứng chỉ FSC. Đồng thời hỗ trợ thực hiện đánh giá FSC đối với toàn bộ diện tích rừng tự nhiên giao cộng đồng và hộ gia đình quản lý nhằm cải thiện chất lượng công tác quản lý và bảo vệ rừng cộng đồng, góp phần nâng cao giá trị lâm sản ngoài gỗ để cải thiện sinh kế cho cộng đồng dân cư sinh sống ở khu vực vùng đệm của Khu Bảo tồn thiên nhiên Bắc Hướng Hóa.
Vào những ngày cuối tháng 10/2021, đợt đánh giá đầu tiên của chu kỳ 2020 - 2025 được một tổ chức đánh giá rừng độc lập thực hiện đối với 2.825 ha rừng trồng gỗ keo và 1.560 ha rừng tự nhiên do người dân thôn Hồ và thôn Chênh Vênh đang quản lý, bảo vệ. Đây là lần đánh giá có ý nghĩa quan trọng để tiến hành cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững của Hội đồng Quản trị rừng Quốc tế (FSC) cho Hội CCR Quảng Trị. Sản phẩm được đánh giá để cấp chứng chỉ FSC FM/CoC gồm gỗ keo rừng trồng và cây họ tre của rừng tự nhiên.
Lợi ích của mô hình chứng chỉ FSC cho rừng cộng đồng là các nguyên liệu hoặc sản phẩm có chứng chỉ FSC thường được bán giá cao hơn sản phẩm không được cấp chứng chỉ. Phần chênh lệch này nhằm giúp cho chủ rừng có lợi ích tài chính để khuyến khích họ tuân thủ các yêu cầu về môi trường và xã hội. Gỗ keo FSC của thành viên Hội CCR Quảng Trị được bán với giá cao hơn gỗ keo thông thường từ 15-18%. Đối với tre FSC, do đây là mô hình đầu tiên tại Việt Nam nên chưa xác nhận giá trị chênh lệch. Hiện tại dự án PROSPER đang tìm kiếm doanh nghiệp tiềm năng cho nguyên liệu tre FSC.
Trưởng Văn phòng MCNV Quảng Trị Nguyễn Đình Đại chia sẻ: “Việc đạt được chứng chỉ lần này giúp cộng đồng quản lý rừng tự nhiên có đủ tự tin để tham gia sâu hơn cho lâm sản ngoài gỗ khác như song mây hoặc hạt trẩu. Đặc biệt là dự án PROSPER hướng đến giúp cho cộng đồng đạt chứng nhận dịch vụ hệ sinh thái, cụ thể là dịch vụ hấp thụ cac-bon và dịch vụ du lịch ở lần đánh giá tiếp theo vào tháng 10/2022”.
Khi đã có được chứng nhận dịch vụ hệ sinh thái thì sẽ mở ra nhiều cơ hội giúp cộng đồng bảo vệ rừng tiếp cận các nhà tài trợ. Các doanh nghiệp sẵn sàng chi trả cho dịch vụ hệ sinh thái, ví dụ doanh nghiệp du lịch hoặc doanh nghiệp đang sử dụng nhãn hiệu FSC hoặc các doanh nghiệp khác quan. Nếu như tín chỉ cac - bon hiện nay đã có sẵn giá thị trường thương mại và yêu cầu có pháp lý, phê duyệt của Chính phủ mới được bán thì dịch vụ hệ sinh thái là một thị trường tự nguyện mà nhiều nhà tài trợ, doanh nghiệp sẵn sàng chi trả như là 1 phần trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp cho các cộng đồng đang đóng góp vào quản lý rừng.
“Đối với dự án PROSPER, việc xây dựng chứng chỉ dịch vụ hệ sinh thái và chứng chỉ lâm sản ngoài gỗ như là một chiến lược về phát triển lâm nghiệp trong 10 năm tới. Mô hình tại Quảng Trị có thể xem là tiên phong cho chiến lược này. Để đạt được điều này cần tiếp tục có sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, tuy nhiên cần có sự ủng hộ về chính trị từ các nhà chính sách và cơ quan quản lý nhà nước”, ông Đại cho biết thêm.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
