Đi tìm điều riêng có của Mỹ Sơn

Bút ký Mộc Miên |

Một người quen ở đây nói bạn hãy đi con đường cũ, dù nó mới được lát đá lại. Tôi đi. Đá mới nhưng bước chân có cũ đâu, ít ra thì nó cũng đã đi về trong tôi gần 20 năm trước khi tôi tình cờ biết. Có cũ đâu, ngày xưa, xưa lắm, bao người đã đi trước, những bước chân cỏ dại, những bàn tay vạch lá rừng sau một ngày bơi thuyền ngược sông Thu Bồn lên Giao Thủy, ghé khu thờ Bô Bô Phu nhân đi giữa những hàng tượng sa thạch kính cẩn trước một người đàn bà mà cái tên đã trở thành huyền tích một vùng đất. Từ đó, họ lội ven khe Thẻ đi vào cổng đền.

Tôi đi, chẳng qua dẫm lại bước chân họ, tiền kiếp họ đã từ hòn Bửu Châu dưới kinh đô Trà Kiệu, vượt qua Đồng Lớn, qua hòn Thủy, rồi về đây. Vì sao họ đi như thế ? Đơn giản, đó là con đường duy nhất, nghĩa đen là dẫn vô cổng đền còn nghĩa bóng, Mỹ Sơn là nơi có chủ, họ phải đi vào cửa chính, chứ không phải như những bước chân lâu nay cứ theo con đường của Pháp mở ra, đi vô sau lưng nhà người ta, thuận tiện vì dễ đi, nhưng lại vô tình bẻ ngược cái bóng những ngôi tháp hắt lên nền trời vốn lửng lơ triết lý. Cổng đền, tháp đều qua về phía đông. Trước khi vào hành lễ, phải vào nhà tịnh tâm ở phía đông, rồi từ đó, tiến về đền phía tây để dâng cúng. Từ đông sang tây; từ hoàng hôn đến bình minh; từ âm sang dương. Đó là lẽ trời đất…

Mỹ Sơn về đêm - Ảnh: M.M​
Mỹ Sơn về đêm - Ảnh: M.M​

  Vẫn người hướng dẫn kia nhắc tôi rằng, như bạn đã biết, cái bí ẩn không hiển lộ, đứt gãy, dang dở, mới chính là Mỹ Sơn. Hãy tìm đi. Mỹ Sơn không phải là công án tắc tị, mà là một phương trình dẫn vào khu rừng ai cũng có thể đi lạc. Điều này không hề mâu thuẫn, bởi viên đá, bàn tay kia đang cất tiếng nói.​

Mà thôi, tôi đi, nhớ vết lọ nghẹ (tiếng địa phương Quảng Nam), tức vết nhọ đen mấy bà già quê tôi lấy từ đít nồi rồi quệt trên trán con nít khi cho nó ra đường, đi xa, nhất là ban đêm với lẽ đơn giản làm cho nó xấu đi để ma quỷ không thèm ngó. Hãy loại bỏ sắc màu mê tín, thì ở đây chính là họ sợ tuyệt đối, bởi chỉ có ma quỷ thánh thần mới tuyệt đối, chứ con người thì không. Vết lọ hay là lời nguyện cầu lẽ bình yên, thuận thảo với trời đất để đi qua hết một kiếp nắng mưa ở vùng đất quá khắc nghiệt này. Trong nhịp gõ u mật của những viên gạch cổ chưa từng cũ, tôi như thấy vết lọ đó ẩn hiện trong mạch đá, trong những đường lằn mỏng hơn sợi chỉ níu tháp đứng chơ vơ ngàn năm. Và tôi thấy, sợi mong manh đó, vết lọ hay tiếng kinh cầu thành kính đó, có trong mắt họ, những người Chăm trở về nơi “quê quán tôi xưa”. Họ đi, những bước chân không tiếng động, mắt mơ hồ như thung lũng chiều phút giao hòa sáng tối. Họ nói bằng hơi thở và cái nhìn lành hiền như bao kiếp trước đã dãi dầu. Nhịp trống Ghinăng, tiếng kèn Saranai, vũ điệu Apsara họ mang từ xứ nắng Ninh Thuận về dâng cúng quê tổ, dẫn thung lũng xanh với đền tháp cô đơn dặt dìu vào trong điệu hòa âm réo rắt như tơ lụa buông chùng. Họ hát bằng nỗi niềm nhớ quê của dân du mục, tay chân như rắn thần nhưng gương mặt thì bất động. Tôi không nghĩ họ là thần linh bước ra từ đá. Họ là đứa con đã sinh ra từ đất này.

Cơn biến động của lịch sử có chừa ai ở dải đất hình chữ S này đâu đã làm tứ tán tất cả, để bình yên quay về, họ quỳ hôn cát bụi của quê hương yêu dấu. Tôi đã hỏi một người khá am hiểu lẫn thâm niên hướng dẫn du khách ở đây, rằng người Chăm trở lại đây, họ nghĩ gì, nói gì. Cái trầm tư thoáng nhanh ở anh, rằng với người bình dân, họ chỉ dâng cúng thành kính; lớp có học thì tìm hiểu những mật ngôn từ đá. Họ nói rằng đây là quê xứ, mà phận làm con, có ai xà xỉa, hằn học với đất tổ đâu; rồi có người nói như rút ruột rằng, nếu được hóa kiếp, họ cũng sẽ quay lại chốn này. Ai cũng hiểu tất cả là gió bụi trong chuỗi xoay vần của tạo hóa.

Vũ điệu Apsara - Ảnh: M.M​
Vũ điệu Apsara - Ảnh: M.M​

Tôi chìm trong ánh sáng nhờ hắt qua ô cửa kính chống đỡ đổ gãy trên mái tháp D2. Lòng tháp nhỏ như tiếng OM tụng kính, đủ sức gói hết suy tư, lắng hết xuống để cái nhìn hướng lên phía cao xanh. Trong cuộc hành trình đi tìm điều riêng có của Mỹ Sơn, hình như ai cũng tạc cho ngôi đền tâm tưởng riêng. Vẫn người hướng dẫn kia nhắc tôi rằng, như bạn đã biết, cái bí ẩn không hiển lộ, đứt gãy, dang dở, mới chính là Mỹ Sơn. Hãy tìm đi. Mỹ Sơn không phải là công án tắc tị, mà là một phương trình dẫn vào khu rừng ai cũng có thể đi lạc. Điều này không hề mâu thuẫn, bởi viên đá, bàn tay kia đang cất tiếng nói. Tôi nhìn tượng thần Shiva đang múa bằng sa thạch. Tượng chia làm ba phần. Phần trên là hay cánh tay mà hai ngón cái chạm vào nhau, đây là hai cánh tay cao nhất. Phần giữa là sáu cánh tay giơ lên, trên vai là rắn thần Naga, các cánh tay cầm chuỗi tràng hạt và các vật khác. Dưới cùng là hai chân giẫm lên con thủy quái Macara hai đầu. Tượng có từ thế kỷ 13, có hai vết cắt để chia làm ba. Luận giải từ đây, rằng phần trên cùng chính là thần linh, vì là thế giới của thần nên con người chỉ biết khát vọng để hoàn thiện. Hai phần còn lại, thì giữa phần tốt, dưới cùng là phần xấu của con người. Bàn chân người giẫm đạp kia, chính là minh thuyết cho hành trình kìm hãm con quỷ trong lòng họ, còn kìm hãm ra sao phụ thuộc nỗ lực của từng người. Ai cũng có thần tính, khát khao thiên lương, thanh sạch. Phải nhìn điều đó để hành xử. Đó là thông điệp dở dang nhưng trùng trùng mật giải mà người xưa chủ động gởi lại. Đá không là vĩnh cửu nhưng triết lý thì trường tồn… Ngay góc trong cùng, đứng gần bước tượng vỡ là hai quả bom vốn được tìm thấy trong vô số bom mìn chốn này chính là thủ phạm gây nên những điêu tàn nối tiếp dẫn đến sự hủy diệt của một đế chế vàng son. Nó đen trũi, lạnh ngắt, cô đơn giữa những con mắt đá. Lời thì thầm từ đá liệu có xuyên qua sắt thép để ai đó kìm hãm con quỷ trong lòng mình không?

Tôi như tức thở, bước ra ngoài. Bóng tối đang dìu những cơn gió đi hoang hay có chủ, lách mình qua những tường, tháp đổ vỡ. Mỹ Sơn là những sắp xếp dang dở. Những ký tự tháp từ A đến M, lại tiếp tục là A’ chứ không phải là N, nói điều gì ? Những hoa văn trên những trụ tháp tưởng chừng trùng khít khi lật qua, nhưng thực ra nó lệch pha; những trụ đền nối nhau không hề trên đường thẳng; tượng sa thạch người-phôi người, ngườingười-gạch. Chưa hết, thần Shiva có vợ là hóa thân nữ tính từ thần, muốn có con nhưng chư thần, nhất là thần Indra không cho, bởi họ kết hợp thì sẽ dẫn đến tuyệt đối, nên hai đứa con là sản phẩm riêng của hai người… Tất cả nhấp nhô, là không đồng bộ, nó cho tôi cảm giác rằng, con người, những cá nhân trong mô típ điêu khắc Mỹ Sơn mang một tiếng tự do, không hề có sự rập khuôn, không là văn mẫu, tuyệt đối không có tuyệt đối, bởi ngay cả thần Shiva cũng không tuyệt đối mà.

Đó là tính tương đối, vốn là trụ đỡ quan trọng trong triết lý Hindu giáo. Tự do trong tương đối, kiêu hãnh và cô đơn trong ngưỡng vọng tự biết, tự có. “Con bò đá nằm nhai ký ức” (Cỏ Mỹ Sơn - Nguyễn Trung Bình). Mỗi lần tới Mỹ Sơn, tôi hay nhớ anh. Bình là dân Nam Phước -Duy Xuyên, học trên tôi ba lớp ở khoa văn tổng hợp Huế. Hồi cùng ở ký túc xá 27 Nguyễn Huệ, tôi thấy suốt ngày lão làm thơ và uống rượu, gương mặt và nhất là đôi mắt cứ vô định đâu đó, như thể đồng bóng. Từ nhà anh lên Mỹ Sơn chừng hơn 20 km. Những phát ngôn thế sự, thơ ca và những cơn say bán cả trời đất của một người như anh khi vào đời, ngược hẳn những nền nếp tu chỉnh của những ai có hoàn cảnh như thế. Bình mất đã lâu vì bạo bệnh, tôi mới hiểu định mệnh là thứ có thể thay đổi tất cả khi nhớ lại hồi sinh viên năm thứ 4, anh có làm bài thơ tôi không nhớ hết, chỉ lưu dấu một câu “ta đi mãi không về con đường vắng”. Làm sao mà về được, khi nó ở ngay chính trong mình, dày vò, bấn loạn.

Tìm về Mỹ Sơn - Ảnh: M.M​
Tìm về Mỹ Sơn - Ảnh: M.M​

Con bò nhai ký ức hay giấc mơ phù sinh nhưng thực tế tạc hiện trong cái nhìn phiêu hốt cõi người, vận vào tiền kiếp pha trộn trong máu tộc người này và gen người kia. Và như thế, tôi đồng ý với nhà nghiên cứu Hồ Trung Tú khi anh cho rằng dân Quảng Nam pha trộn hai dòng máu Chăm - Việt. Đi qua tao loạn, người Việt người Chăm gặp nhau ở đất này từ thuở điêu tàn của lịch sử, cày cấy, tái sinh giống nòi, uống cùng nguồn nước, họ cùng mặc trên vai chiếc áo của cỏ. Cỏ Mỹ Sơn trong điêu khắc cũng là thần. Thần tính của họ chính là cầu vọng an lành, lâu đài được xây bằng niềm tôn kính và tình thương, lấy thuận hòa làm hơi thở cuộc sống. Đó là triết lý ngàn năm của dân tộc này. Trong tiếng kinh cầu thật xa, người rút đi hết, thần linh ở lại, vì đây không phải là chốn của người trần, ta chỉ gặp nhau ở sự ngưỡng vọng, cung kính, an phận, bằng lòng với hữu hạn, thì những mưu toan làm sao có cửa?

Tôi chợt hiểu vì sao những nghệ nhân Chăm ở Ninh Thuận đã hết mình truyền dạy mảng, miếng đặc sắc của nghệ thuật ca múa, để rồi những nghệ sĩ của ngành văn hóa huyện Duy Xuyên, như là thay mặt họ, làm sống lại những giấc mơ xưa trong tiếng giao hòa của con người-thần linh-trời đất, để màu Chàm bay lượn chất ngất đắm say. Nay những đoàn người hành hương từ Ninh Thuận hay cuối trời đất phương Nam trở lại Mỹ Sơn trong hoan hỉ…Họ trở về nhà trong tình thân ái đã được thánh tẩy, bởi dù bốn bể nương dâu đã phủ màu trên gạch đá, nhưng con suối Thẻ thuở xa xưa đón bao bước chân trần, nay vẫn chảy hoài không dứt.

(Nguồn: Báo Quảng Trị)

TAGS

Đánh thức tiềm năng phát triển du lịch nông thôn ở Quảng Trị

Thanh Trúc |

Thời gian qua, song song với việc xây dựng nông thôn mới (NTM), nhiều hoạt động du lịch gắn với nông nghiệp, nông thôn đã xuất hiện tại nhiều địa phương. Bên cạnh các loại hình du lịch truyền thống, các loại hình du lịch nông thôn đã và đang phát triển nhanh, bước đầu được du khách đón nhận. Tuy nhiên, so với tiềm năng, lợi thế phát triển, các hoạt động du lịch nông nghiệp vẫn mang tính tự phát, chưa chuyên nghiệp để thu hút lượng lớn du khách.

Du lịch nội địa trong dịp Tết Nguyên đán Tân Sửu tăng mạnh

Đinh Thuận |

Đánh giá của các công ty lữ hành cho thấy, lượng khách nội địa dịp Tết Nguyên đán tăng trưởng đột biến so với năm ngoái trong bối cảnh các tuyến du lịch nước ngoài tạm thời gián đoạn do dịch.

Quảng Trị: Nhiều lao động, viên chức ngành du lịch vẫn chưa thể trở lại làm việc

Tiến Nhất |

Năm 2020, dịch Covid-19 khiến khách tham quan các điểm du lịch, di tích trên địa bàn tỉnh Quảng Trị giảm sút, nguồn thu từ bán vé các điểm di tích của Trung tâm quản lý di tích và Bảo tàng tỉnh này chỉ đạt 30% so với năm 2019.

Gợi ý du lịch tiết kiệm dịp Tết

Hải Nam |

Những bí quyết dưới đây sẽ giúp bạn lên kế hoạch cho một chuyến du lịch Tết tiết kiệm, không lo "cháy túi" mà vẫn thỏa sức tận hưởng kỳ nghỉ.