Sống và lớn lên nơi vùng đất có nhiều đặc trưng văn hóa của người Vân Kiều nên từ thời niên thiếu, những làn điệu dân ca và các loại nhạc cụ truyền thống đã thấm vào tim ông Hồ Văn Dưn ở thôn Trăng Tà Puồng (Hướng Việt, Hướng Hóa, Quảng Trị).
Do đó, ngoài việc lên rẫy, lên nương kiếm nguồn sống cho gia đình, cả cuộc đời ông dành nhiều thời gian sưu tầm, nghiên cứu, học hỏi để có thể biểu diễn dân ca và tự chế tác nhạc cụ. Trước tâm huyết đó của bố, các người con trai của ông đã noi gương học tập, cùng chung lòng giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc mình.
Tình yêu văn hóa dân tộc
Đối với đồng bào dân tộc thiểu số ở miền Tây Quảng Trị, bên cạnh văn hóa tâm linh, nghề truyền thống, các phong tục, tập quán tốt đẹp thì đời sống tinh thần của bà con nơi đây rất phong phú và đa dạng. Thông qua những làn điệu dân ca hòa cùng lời ca, tiếng hát, điệu múa, nhảy kết hợp tiếng các nhạc cụ truyền thống hòa quyện, người Vân Kiều có thể bày tỏ được nhiều ý muốn nói của mình như về tình yêu đôi lứa, tình cảm của bố mẹ, ông bà, con cháu dành cho nhau, tình cảm của con người đối với vạn vật, những niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống...
Từ lúc mới chào đời ông Dưn đã được bố mẹ, ông bà ru ngủ bằng những bài hát dân ca mộc mạc, thắm đượm tình yêu thương. Lớn lên chút nữa, ông lại được theo chân ông nội và bố đi khắp nơi ở bản làng quê hương, được hòa mình vào các lễ hội của người Vân Kiều. Lời ca, tiếng hát cùng những âm thanh hòa vang từ những loại nhạc cụ đã làm mê hoặc cậu bé Dưn từ đó. Mỗi lần thấy ông nội và bố chế tác nhạc cụ, Dưn thường ngồi bên cạnh quan sát cách chọn tre, gỗ và đục, đẽo, gọt... để ra đời những cái trống Xa cơn, đàn Taplứa, sáo Pi... Thế rồi, không biết từ bao giờ, Dưn ngày đêm mày mò tìm cách để học chế tác nhạc cụ từ người thân. Lớn lên thêm vài tuổi, khi đã biết cơ bản cách làm ra một số nhạc cụ nhưng vẫn chưa vừa ý mình, Dưn tìm đến các nghệ nhân lớn tuổi, bạn bè trong thôn và cả những người bạn ở Lào để nhờ họ hướng dẫn cách chế tác nhiều loại nhạc cụ khó hơn và thẩm mỹ hơn.
Với sự cần cù, chịu khó, cùng với niềm đam mê không mệt mỏi, đến tuổi thanh niên, Dưn đã tự mình chế tác được nhiều loại nhạc cụ truyền thống. Quá trình học, chế tác nhạc cụ cũng là thời gian Dưn học thêm về cách sử dụng chúng. Khả năng chơi trống, đánh đàn, thổi sáo của Dưn ngày một chuẩn xác và điêu luyện. Trong các lễ hội và sự kiện quan trọng ở địa phương, Dưn đều tham gia, đặc biệt là sự kiện có biểu diễn cồng chiêng và giao lưu dân ca truyền thống. “Có hiểu và có chơi hay thì mới chế tác được nhạc cụ, và ngược lại, tự mình chế tác ra thì âm thanh nhạc cụ mới đúng theo ý muốn, sở thích của mình”, ông Hồ Văn Dưn chia sẻ.
Tâm huyết giữ gìn và truyền dạy
Trống Xa cơn, đàn Taplứa và sáo Pi đều là các loại nhạc cụ khó chế tác, đòi hỏi sự kỳ công, cẩn thận, tỉ mỉ trên từng chi tiết và mất rất nhiều thời gian. Để làm ra được một trong các nhạc cụ trên thì mỗi loại phải mất khoảng nửa tháng. Muốn sản phẩm đạt chất lượng, đòi hỏi nghệ nhân phải có đôi bàn tay cực kỳ khéo léo, đôi tai nhạy cảm, phải thực sự am hiểu, có khả năng thực hành thành thạo và đặc biệt là niềm đam mê đủ lớn đối với nhạc cụ truyền thống. Theo ông Dưn, vật liệu chính để làm trống Xa cơn là gỗ gáo và da bò, vật liệu làm đàn Taplứa là cây nứa và dây mây, vật liệu làm sáo Pi là cây trúc. Tất các các loại vật liệu này đều được ông tự tìm kiếm, riêng gỗ, trúc, nứa và mây phải cất công đi tìm kiếm tận rừng sâu. Với tâm nguyện giữ gìn và phát huy văn hóa dân tộc mình, ông Dưn kiên trì, bền bỉ với việc vừa thực hành vừa chế tác nhạc cụ cho tới ngày nay.
Thành thạo nhạc cụ, có khả năng biểu diễn các làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống của người Vân Kiều nên ông Dưn thường xuyên giáo dục con cháu phải biết tự hào và giữ gìn không để mất đi văn hóa tốt đẹp của dân tộc.
Chính vì thế, hai con trai của ông là Hồ Văn Mừng (sinh năm 1972) và Hồ Văn Núi (sinh năm 1989) đã được bố truyền cho niềm đam mê, tích cực học hỏi bố hát các làn điệu dân ca, các điệu dân vũ truyền thống, cách sử dụng cũng như chế tác các loại nhạc cụ. Đến nay, họ đều có thể thực hành thành thạo dân ca dân vũ truyền thống. Anh Mừng có khả năng chế tác thành thạo nhạc cụ đàn Taplứa, còn anh Núi có khả năng chơi trống Xa cơn rất giỏi, đồng thời có khả năng chế tác thành thạo loại nhạc cụ này. Anh Hồ Văn Mừng chia sẻ: “Tôi rất tự hào khi mình là người Vân Kiều có thể sử dụng và chế tác nhạc cụ truyền thống. Tôi và các anh em trong gia đình sẽ tiếp tục học hỏi từ bố để có thể sử dụng cũng như chế tác các loại nhạc cụ ngày thành thạo hơn, góp phần giữ gìn văn hóa truyền thống của dân tộc Vân Kiều chúng tôi”.
Cho dù đã bước qua tuổi 82 nhưng hiện nay ông Dưn vẫn còn miệt mài sưu tầm, thể hiện các làn điệu dân ca, chế tác và sử dụng các loại nhạc cụ truyền thống. Bất cứ lúc nào địa phương có lễ hội gì, nếu cần ông sẵn sàng tham gia trình diễn. “Tôi năm nay tuổi đã cao, tai, mắt không còn tinh, đôi tay cũng không còn nhanh nhẹn như trước nữa nhưng tôi vẫn sẽ tiếp tục việc chế tác nhạc cụ dân tộc đến lúc nào còn có thể, bởi đây là các loại nhạc cụ truyền thống, được sử dụng phổ biến trong các dịp lễ hội, các hoạt động theo phong tục tập quán của người Vân Kiều được thế hệ trước truyền lại.
Ngoài truyền dạy cho các con mình, tôi sẵn sàng truyền dạy cách chế tác, biểu diễn nhạc cụ, các làn điệu dân ca...cho những ai có nhu cầu, đặc biệt là thế hệ trẻ để truyền thống văn hóa chúng tôi sẽ không bị mất đi mà vẫn trường tồn theo năm tháng”, ông Dưn chia sẻ.
