Sông Thạch Hãn (hay còn gọi là sông Ba Lòng, sông Quảng Trị) là con sông lớn nhất tỉnh Quảng Trị. Đây là con sông gắn liền với lịch sử tỉnh Quảng Trị. Tại vùng hạ nguồn, sông Thạch Hãn nối với sông Bến Hải qua sông Cánh Hòm, và nối với sông Ô Lâu qua sông Vĩnh Định. Bên cạnh lịch sử hào hùng, sông Thạch Hãn còn được nhiều người dân trên cả nước biết đến qua việc được chọn để khắc trên Cửu đình triều Nguyễn.
Thạch Hãn là dòng sông anh hùng gắn liền với bao chiến công hiển hách trong dòng chảy của lịch sử đất nước qua các cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc. Sông Thạch Hãn là niềm tự hào của người dân Quảng Trị và gắn liền với lịch sử phát triển của vùng đất nơi đây. Thạch Hãn không chỉ có chỗ đứng trong lòng người dân Quảng Trị mà còn có vị trí trang trọng trong lịch sử của triều Nguyễn. Điều đó được thể hiện qua việc con sông này được chọn để đưa lên Cửu đỉnh của vương triều Nguyễn.
Trải qua 143 năm (1802 - 1945), vương triều Nguyễn đã để lại nhiều công trình văn hóa có giá trị trên vùng đất Phú Xuân (cố đô Huế ngày nay). Một trong những công trình tiêu biểu trong tổng thể các giá trị văn hóa mà vương triều Nguyễn để lại chính là Cửu đỉnh (9 cái đỉnh lớn). Cửu đỉnh được đặt tên theo miếu hiệu của các vua triều Nguyễn, mỗi đỉnh ứng với một vị vua. Cửu đỉnh được vua Minh Mạng cho đúc vào năm 1835, đến năm 1837 thì hoàn thành. Tên gọi chín 9 đỉnh gồm: Cao đỉnh, Nhân đỉnh, Chương đỉnh, Anh đỉnh, Nghị đỉnh, Thuần đỉnh, Tuyên đỉnh, Dụ đỉnh và Huyền đỉnh.
Đến nay, Cửu đỉnh vẫn còn nguyên vẹn, được đặt trước Hiển Lâm Các, đối diện với Thế Miếu trong Đại nội Huế. Cửu đỉnh triển lãm những tác phẩm mỹ thuật rất tinh tế của những nghệ nhân tài hoa, là biểu tượng cho sự giàu đẹp, thống nhất của đất nước và ước mơ triều đại mãi vững bền, hùng mạnh. Tất cả 153 mảng hình trên Cửu đỉnh là 153 bức chạm độc lập, hoàn chỉnh, là sự kết hợp điêu luyện giữa nghệ thuật đúc và chạm nổi đồ đồng nước ta, giữa văn hóa dân gian và văn hóa bác học hồi đầu thế kỷ 19.
Mỗi đỉnh khắc 17 hình ảnh khác nhau, có chú thích bằng chữ Hán. Mỗi họa tiết không chỉ đơn thuần là những đường nét chạm khắc tinh tế mà đó còn là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Cửu đỉnh được coi là bách khoa toàn thư về cuộc sống con người Việt Nam hồi nửa đầu thế kỷ 19. Đây là di sản văn hóa quý hiếm, có giá trị nhiều mặt của Việt Nam. Đó còn là sản phẩm thể hiện đỉnh cao trong nghệ thuật đúc đồng của nước ta ở thế kỷ 19.
Trong nhiều họa tiết được khắc trên Cửu đỉnh, đáng chú ý có hình ảnh về dòng sông Thạch Hãn được thể hiện trên Thuần đỉnh. Sách “Đại Nam thực lục” chép: “Thuần đỉnh khắc các hình: Sông Thạch Hãn, núi Tản Viên, sông Vĩnh Định, cửa biển Cần Giờ, bò tót, chim hoàng oanh, đậu tương, cây hương nhu, hoa quỳ, gió...”. Thuần đỉnh cũng như tám đỉnh khác đều khắc rất đa dạng về thiên nhiên đất nước với những hình ảnh tượng trưng cho từng vùng miền cũng như những điểm chung của cả nước.
Hình ảnh dòng sông Thạch Hãn được thể hiện rất sinh động và nổi bật. Việc được khắc hình ảnh trên Thuần đỉnh cho thấy dòng Thạch Hãn được vương triều Nguyễn rất coi trọng, bởi 153 họa tiết được khắc trên Cửu đỉnh đều là những hình ảnh đặc trưng, được triều đình chọn lọc kỹ càng. Chiêm ngưỡng dòng Thạch Hãn trên Cửu đỉnh cho chúng ta cảm giác dòng sông này đang “chảy” bởi hình ảnh được khắc họa rất uyển chuyển và tinh tế. Giữa dòng sông là những họa tiết nổi tượng trưng cho các bãi bồi. Trên Thuần đỉnh, hình ảnh sông Thạch Hãn được khắc rõ ràng bằng chữ Hán là “Thạch Hãn giang”.
Qua việc được chọn để khắc trên Cửu đỉnh đã cho thấy sông Thạch Hãn có ý nghĩa quan trọng trong lịch sử của Việt Nam nói chung và vương triều Nguyễn nói riêng. Đó là niềm tự hào của người dân Quảng Trị về dòng sông đã in sâu vào tâm thức biết bao người.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
