Nhờ thời còn là sinh viên, hành trang trở lại trường sau mỗi dịp về nhà ăn tết không bao giờ thiếu được là những củ ném. Củ ném, có nơi còn gọi là hạt nén, hành tăm là loại gia vị phổ biến ở miền Trung, trong đó có Quảng Trị.
Ấm cúng nhất là vào những ngày chớm đông, khi những cơn gió đầu mùa luồn qua khe cửa, được ngồi trong căn bếp nhỏ hít hà mùi thơm của ném tỏa ra ngào ngạt. Nắm ném con con trong tay mẹ được mang đi giã dập, rồi thả vào chảo dầu đang sôi trên bếp để kho cùng dăm lát cá hố, vài con cá nục bông hay miếng thịt ba chỉ thái lát mỏng. Củ ném chẳng những làm tan biến mùi tanh của cá, mà còn quyện lẫn vị béo, thơm của dầu, vị đậm đà của nước mắm ớt. Bởi vậy, nếu đã dùng củ ném làm gia vị nấu kèm cá, thịt, chẳng ai mang ném đi giã nhuyễn, mà chỉ giã sơ qua để vừa ăn cá, thịt, vừa có thể thưởng thức những vị béo ngậy, thơm nức của ném.
Đặc biệt, củ ném còn được chế biến thành món ăn riêng “không đụng hàng” mà rất ít người biết, đó là món chè ném. Nhiều người lần đầu nghe qua thường thắc mắc “hạt ném rất hăng và nặng mùi, trong khi món chè đòi hỏi phải ngọt và thơm, sao lại có thể nấu chè bằng hạt ném được?...”. Ấy vậy mà, không giống như hành, tỏi… củ ném nấu chè lại rất ngon. Món chè này không nấu bằng đường cát trắng mà phải nấu bằng đường đen, là loại đường được làm từ mía cô đặc, rất cứng và không bị chảy nước thì mới “chuẩn vị” và có tác dụng tốt cho sức khỏe. Ngoài ra, củ ném còn được dùng để nấu nhiều loại cháo như cháo lươn, cháo ếch... Những hạt gạo quê quyện cùng vị ngọt của thịt lươn, ếch đồng và mùi ném thơm nồng khó cưỡng khiến ai sinh ra ở mảnh đất miền Trung đầy nắng gió, khi đi xa cũng cồn cào, xao xuyến.
Trên hành trình xa vạn dặm, dù có đi nơi đâu, mỗi lần hít hà hương ném thơm nồng, tôi lại nhớ đến nao lòng những ngày mưa bão, giá rét xưa. Nhớ đôi vai gầy của mẹ khoác vội chiếc áo mưa sờn cũ lom khom, cẩn thận vun xới những vồng ném sau vườn nhà.
Có lẽ, chính vì đặc điểm ưa sống trên đất cát, trải qua bao nắng gió để chắt lọc tinh túy từ đất cằn đã làm nên hương thơm nồng nàn cho ném. Để rồi qua những đôi bàn tay khéo léo, cần mẫn người dân quê tôi đã biến củ ném trở thành gia vị không thể thiếu của ẩm thực quê hương.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
