Trước năm 1975, xã Cam An Bắc thuộc huyện Cam Lâm tỉnh Khánh Hòa hiện nay, được gọi là “Vĩnh Linh”. Để khỏi mất gốc, những cư dân vùng Vĩ tuyến 17 chạy trốn bom đạn chiến tranh vô đây lấy tên quê của mình để đặt tên cho vùng đất mới. Riêng địa danh Vĩnh Linh thì đặt tên cho ngôi chợ, bao trùm lên cả một vùng.
Trên hành trình tiến về phương Nam, nhiều tên làng đã theo chân những lưu dân đi mở cõi. Tên gọi Vĩnh Linh ở xã Cam An Bắc là một địa danh như thế.
Nếu như cư dân vùng Thanh-Nghệ theo chân Chúa Nguyễn đi về phương Nam, chỉ cần định cư vùng đất mới chừng một đời người là giọng nói của thế hệ con cháu hầu như thay đổi hoàn toàn. Nhưng vùng Vĩnh Linh ở huyện Cam Lâm này, đã qua 3 đời rồi, lũ trẻ con lên 5 lên 6 ngày nay vẫn nói “trọ trẹ”, đúng chuẩn giọng của “vỹ tuyến 17”, không sai một âm tiết nào. Có cảm giác như những âm tiết rất nặng ấy đã là một phần máu thịt, mang tính trao truyền của người Quảng Trị ở vùng đất cát này.
Từ “mùa hè đỏ lửa”
“Không ai muốn rời quê cha đất tổ cả. Nghèo khó có thể rau cháo qua ngày nhưng chiến tranh thì không thể trụ bám để đội bom đạn được”- ông Phan Văn Phú, 71 tuổi, trưởng thôn Cửa Tùng nói lý do để ông cùng hàng ngàn gia đình có quê Quảng Trị và bắc Thừa Thiên- Huế có mặt tại vùng cát trắng bời bời này.
Ký ức về một “mùa hè đỏ lửa” năm 1972 tại Quảng Trị chừng như luôn cựa quậy trong mỗi người dân vùng Vĩnh Linh ở Cam An Bắc.
Bà Cao Thị Liên, 73 tuổi, nhớ lại: “Tui một nách 4 con dại, cứ bám theo đoàn người chạy phía trước mà theo họ thôi. Gặp phương tiện gì thì xin đi nhờ phương tiện ấy, có lúc phải chạy bộ, trên đầu thì máy bay gầm rít, dưới đất thì đạn nổ tứ phía. Ngược chiều chúng tôi là đủ các sắc áo lính của Việt Nam Cộng hòa từ phía Huế đi ra Quảng Trị.
Đến Đà Nẵng, “kiểm đếm” lại thì cả 4 đứa con đều đủ cả. Hú vía! Chưa kịp mừng vì cả nhà không bị sao thì phải đối mặt ngay với câu hỏi: “Chừ đi mô để sống tiếp đây?”. Và rồi đoàn người dáo dác đi về phương Nam ấy đã có bến đỗ ở Vĩnh Linh này. “Ngó rứa mà gần nửa thế kỷ rồi đó chú tề”. Bà Liên “kết” câu chuyện bằng một phép tính… ngót 50 lốc lịch kể từ “mùa hè đỏ lửa” năm nảo năm nào.
Lớp người trên 70 tuổi như bà Liên, ông Phú- một thế hệ ám ảnh khôn nguôi về sự tàn khốc của chiến tranh vùng Vĩ tuyến 17, hiện không còn mấy người ở Cam An Bắc. Nhưng điều rất ngạc nhiên là, lớp con cháu của họ, những người sinh ra và lớn lên ở vùng đất mới này, không hề biết đến đạn bom nhưng mỗi khi nhắc đến Vĩnh Linh-Quảng Trị, nhắc đến cuộc thiên di ngàn dặm vào đây, tất cả đều đồng thanh: “Hồi mùa hè đỏ lửa đó tề”.
Khai phá vùng cát trắng
Phía tây Cam Ranh, Cam Lâm tỉnh Khánh Hòa vào những năm 70 của thế kỷ trước là một vùng hoang hóa, rừng thưa, đất cằn cỗi nên hầu như không có dân bản địa. Hai cha cố ở giáo xứ Vĩnh Bình và Vĩnh An ngoài Quảng Trị đã dẫn theo hàng ngàn con chiên và chọn nơi đây làm chốn dung thân. Ở xã Cam An Bắc này có ngôi chợ tên là Vĩnh Linh phục vụ cho cả 4 thôn toàn là dân Quảng Trị vô đây định cư từ năm 1972. Chính vì vậy mà giọng nói của tất cả những người buôn bán trong chợ này đều là… trọ trẹ.
Tôi vờ giả giọng “trọ trẹ”, hai ba chị bán hàng ở rìa chợ đã đon đả: “Ua chầu, đồng hương mà lâu ni không chộ tề. Mua hàng mới về đây eng”. Tôi cười phá lên, rồi liền chuyển sang giọng trong Nam. Nghe tôi nói giọng “trong này”, cả ba bốn chị lại đồng thanh “đổi giọng” ngay. Những mô, rứa, tề, eng… lập tức biến mất!
Ông trưởng thôn Phan Văn Phú giảng giải: “Xã này có 5 thôn nhưng có đến 4 thôn mang địa danh Quảng Trị: Thủy Ba, Hiền Lương, Triệu Hải, Cửa Tùng, duy nhất thôn còn lại mang tên Tân An. Vì “bứng cả cụm” từ Quảng Trị vô nên trừ những người lớn tuổi đã định hình giọng nói “nặng trịch” như tôi, tất cả bọn trẻ sinh ra và lớn lên ở đây đều nói được “hai thứ tiếng”: ở nhà thì chúng nói giọng Quảng Trị, ra đường thì chúng nói giọng Khánh Hòa”.
Hèn chi vừa bước chân vô chợ Vĩnh Linh, những người buôn bán ở chợ, tùy theo giọng nói của khách mà họ sẽ nói giọng tương thích! Nếu ai đó không hiểu biết về lịch sử vùng này, sẽ dễ lầm tưởng mình đang đi trên đất Vĩnh Linh tận ngoài Vĩ tuyến 17 vậy.
Ông Chinh Văn Khánh, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Cam An Bắc nói rằng, lúc dân Quảng Trị vô đây, mỗi gia đình được chia cho 1.500m2 để làm đất ở. Chính quyền thời ấy họ làm công việc san ủi và phân lô theo hình bàn cờ nên xóm làng mới có đường ngay ngõ thẳng như chúng ta thấy. Đó là nói 4 thôn mang địa danh ngoài Quảng Trị, còn thôn Tân An thì mới thành lập sau năm 1975 nên đa phần là dân từ khắp nơi trong huyện Cam Ranh đến lập nghiệp.
Ông trưởng thôn Phan Văn Phú bổ sung thêm: “Ngoài số đất vườn mỗi nhà 1.500m2, chính quyền thời ấy còn chia cho mỗi gia đình 1.800m2 để trồng mì. Lúc mới vô, chưa biết làm gì để sống qua ngày, lại ở trên vùng đất cằn cỗi, không có đất canh tác cây lúa nước, chính quyền họ phát gạo cho dân ăn nguyên một năm trước khi cây mì cho củ. Làm quần quật đủ nghề chứ từng ấy đất trồng mì sao sống được.
Đã vậy nhưng đâu đã yên. Vì đây là vùng giáp ranh, phía dưới kia là căn cứ quân sự Cam Ranh của Mỹ, còn qua khỏi núi Tà Lua phía trên kia là căn cứ địa của quân giải phóng. Suốt ngày đì đùng. Tránh bom pháo ở Quảng Trị lại gặp súng đạn ở Cam Ranh. May mà chiến tranh kết thúc sau đó vài năm, nếu không thì cũng không biết dân Quảng Trị ở vùng này chạy đến đâu cho hết súng đạn nữa”.
Nghĩa tình vùng đất mới
Còn 2 năm nữa là tròn nửa thế kỷ những người Quảng Trị vô định cư tại Cam Lâm. Ngoài việc lớp con cháu sinh ra và lớn lên tại đây vẫn còn giữ nguyên giọng nói của ông bà, người Quảng Trị còn mang cả phong tục tập quán của vùng đất “gió Lào cát trắng” vào đây.
Phó Chủ tịch xã Cam An Bắc, ông Đặng Ngọc Thế nói rằng, các gia đình ở đây vẫn còn nghèo lắm nhưng gì chứ chuyện cưu mang, đùm bọc nhau trong lúc khó khăn hoạn nạn của người Quảng Trị là “trên mức tuyệt vời”. Ông dẫn chứng nhiều hoàn cảnh thương tâm, như ở thôn Cửa Tùng, có gia đình cả 4-5 thành viên đều bị bệnh tâm thần nhưng họ vẫn được cả xóm cưu mang như chính người thân ruột thịt của mình. Đích thân trưởng thôn Phan Văn Phú đứng ra vận động, quyên góp để giúp những cảnh đời bất hạnh. “Bám vào mấy sào đất cát trồng mì, trồng mía may ra đủ mua gạo chứ “đổi đời” là không thể. Vì vậy, hầu như gia đình Quảng Trị nào cũng căn dặn con mình ngay từ lúc lọt lòng là muốn thay đổi cuộc sống hiện tại, không có con đường nào khác là phải học hành đến nơi đến chốn.
Chính các cháu được đi học và thành đạt hiện ở khắp nơi trong nước là nguồn cung cấp tài chính chủ yếu để giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn ở địa phương”, ông Phú khoe với khách.
“Vật chất có thể còn thiếu nhiều thứ, không thể bằng người ta nhưng ở làng quê này luôn đầy ắp nghĩa tình. Người Quảng Trị tui là “rựa đọ”- bà vợ ông trưởng thôn bỗng “trọ trẹ” ở hai chữ cuối cùng, nghe đến là thương.
(Nguồn: Báo Lao Động)
