Việc biết rõ mình thích học gì, làm nghề gì ngay từ trước khi chọn cánh cổng trường đại học, cao đẳng không thể là bảo chứng cho một sự nghiệp trải đầy hoa hồng. Nỗ lực chăm chỉ và tràn đầy đam mê cũng chưa chắc đưa bạn đến thành công. Điều gì khiến chúng ta sống được với nghề?
Dòng chảy ngầm bất tận
Khảo sát năm 2022 của phóng viên Tạp chí Ngày Nay về thực trạng chọn ngành học tiến hành với 465 sinh viên trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) cho thấy có 278 sinh viên (59,8%) cho biết đang không học đúng ngành mong muốn. Các lý do bao gồm: “Điểm thi đại học không đủ để đỗ ngành mong muốn” (52,9%); “Lựa chọn sai lầm, khi học mới biết ngành không phù hợp” (26,6%); “Theo định hướng của gia đình” (18,7%); và “Ảnh hưởng bởi lời khuyên của bạn bè” (1,8%). Điểm chung của những sinh viên này là chưa thực sự tìm được cách “đối thoại” với bản thân, hiểu rõ điểm mạnh - yếu, hiểu được đam mê của chính mình. Hệ quả là trong số những sinh viên học sai ngành mong muốn, 62,2% cho biết sẽ không làm công việc liên quan đến ngành học sau khi tốt nghiệp.
Thực trạng này không mới và cũng không phải đặc thù chỉ ở Việt Nam. Trước đó, năm 2015, trang thống kê nghề nghiệp hàng đầu Allaboutcareers.com từng hé lộ 44% sinh viên chưa tốt nghiệp (trong số 37.000 sinh viên cao đẳng và đại học tham gia khảo sát) không thể xác định được ngành mà họ muốn làm việc sau này. Những con số biết nói này phản ánh một xu hướng chưa có nhiều chuyển biến đáng kể trong suốt thời gian dài.
Đối thoại với bản thân
Lê Anh Tú (1999, hiện đang theo học Thạc sĩ Tâm lý tại Middlesex University London, Anh Quốc) cho biết cậu từng định thi ngành Luật hoặc Ngôn ngữ Anh vì cảm thấy phù hợp với tính cách và khả năng học của mình, trong khi đó điểm của cậu đủ để được tuyển thẳng vào Khoa Tâm lý – Giáo dục học, Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong lúc phân vân giữa vô số lời khuyên, Tú đã gặp được bước ngoặt khi quyết định tham dự buổi định hướng nghề nghiệp. “Người hướng nghiệp giải mã sinh trắc vân tay, phân tích những điểm mạnh - yếu trong tính cách và bộ gen của mình. Bám vào nhận định của họ, mình đánh giá tổng quan lại những ngành mình dự tính lựa chọn và cuối cùng thấy Tâm lý có vẻ là một hướng đi đúng”, Anh Tú kể.
Với Khang Nguyễn (1990), Mỹ Hạnh (1992) và Hoàng Văn Tài (1998), định hướng học tập và nghề nghiệp của cả ba bắt đầu từ những sở thích gắn liền trong đời sống, trong đó Mỹ Hạnh theo học ngành Back Dancer (Vũ công phụ họa), trường Tokyo School of Music & Dance (TSM) năm 2016, Khang Nguyễn theo ngành Công nghệ âm nhạc tại TSM năm 2017, còn Hoàng Văn Tài theo học khoa Thiết kế đồ họa, trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp (ĐH MTCN) năm 2016 với mục tiêu trở thành họa sĩ truyện tranh.
Sau khi tốt nghiệp phổ thông, Mỹ Hạnh từng học về du lịch nhưng dừng ngang vì không thấy hợp, Hạnh quyết định dành thời gian để làm thêm, tự chuẩn bị cho đường đi nghệ thuật của mình: “Mình không hỏi ý kiến của gia đình mà tự tìm hiểu về ngành học, trường học, học phí thông qua các hội thảo du học, và làm thêm để tiết kiệm tiền. Đến khi chỉ thiếu vài chục triệu nữa thì bố mẹ mới biết là mình sắp đi du học”. Vốn thích văn hóa Nhật Bản, cũng như từng tham gia nhiều đội nhảy yosakoi, J-pop của Nhật, Mỹ Hạnh đến Nhật học vũ đạo đúng như “cá gặp nước”: “Thật sự quãng thời gian học tập hồi đó rất vui, mình được tham gia đủ thể loại sự kiện, có khi là sự kiện văn nghệ nhỏ của địa phương, tham gia nhạc kịch, còn được nhảy cho buổi hòa nhạc kỷ niệm 10 năm của nhóm 2PM.” (2PM là một nhóm nhạc nam Hàn Quốc ra mắt năm 2008, được thành lập bởi JYP Entertainment).
Kể cả với những người đã biết về con đường mình muốn đi trước khi chọn ngành học, thì con đường sự nghiệp cũng không hề trải hoa hồng. Đó là một hiện thực tương đối phũ phàng, việc “biết trước” đơn giản là giảm đi phần trăm cơ hội lựa chọn sai và loay hoay với những gì không thể học, không thích học, những cơn bão mờ mịt về hiện tại, tương lai, về sự bất an, cùng vô vàn câu hỏi không tên, mà khoa học vẫn gọi với cái tên “khủng hoảng hiện sinh”. Ít ra, niềm yêu thích ấy sẽ như một ngọn đèn cầy nhỏ, giúp họ vững tâm hơn trên con đường.
Trong khi đó, định kiến xã hội và thiếu kinh phí lâu dài là yếu tố đang dần dần ăn mòn tất cả những ai muốn làm về truyện tranh. Dù đam mê và gắn bó với nghiệp vẽ truyện, nhưng Tài cũng không tránh khỏi những cảm giác băn khoăn, nhưng cậu luôn tự nhủ lòng, chỉ cần một ngày vẽ truyện tranh mà bản thân còn tìm thấy sự thích thú, thì đó vẫn là một ngày đang đi đúng hướng.
Ngành công nghiệp âm nhạc nói riêng và nghệ thuật nói chung “rất bạc bẽo”, Khang nhấn mạnh, ngoài kỹ năng thực tế của bản thân thì “may mắn” là một yếu tố vô cùng quan trọng, nếu không muốn nói là yếu tố quyết định: “Cho dù kỹ năng sáng tạo của bạn tốt hơn, phối khí giỏi hơn, am hiểu về kỹ thuật thu âm hay mixing - mastering hơn, bỏ nhiều mồ hôi công sức hơn, nhưng nếu thiếu đi may mắn, hay như một cách nói hài hước là ‘được tổ nghề độ’, thì người kiếm được danh tiếng cũng như tiền bạc vẫn không phải là bạn”.
Thích thì có thể đủ khi bạn chọn ngành học, nhưng thích chưa đủ để bạn theo một nghề. Đến một thời điểm nào đó trong nghề khi mọi thứ không theo ý bạn, bạn sẽ dễ đánh mất đi niềm yêu thích, bạn sẽ dễ nản và bỏ cuộc. Khang Nguyễn thẳng thắn: “Lời khuyên là trừ khi bạn thực sự đam mê, bạn thực sự muốn sống với âm nhạc, bạn thực sự tìm thấy niềm vui khi tận hưởng từng bài nhạc bạn làm ra và quan trọng nhất là luôn nhận phần thiệt về mình, còn không thì đừng theo ngành này ngay từ đầu”.
Làm cách nào để không bỏ cuộc giữa chừng?
Hoàng Văn Tài chia sẻ: “Theo quan niệm cá nhân của mình thì để rút ngắn hơn con đường đến với nghề truyện tranh thì các bạn hãy tham gia vào một môi trường hoặc cộng đồng về truyện tranh, từ đó để tìm động đội cùng nhau đi lâu dài, rồi các cơ hội sẽ đến với mọi người.” Với Tài, cộng đồng quý giá mà cậu đã tìm được chính là “Nông trường truyện tranh”, một diễn đàn của những người đam mê vẽ truyện Việt Nam với gần 9.000 thành viên. Tài đã có thêm nhiều bạn mới cùng nhau chia sẻ đam mê và thúc đẩy lẫn nhau ngay từ những ngày học phổ thông, đại học. Sau khi ra trường, cậu cũng có duyên được đầu quân cho Rover Studio, công ty chuyên về vẽ truyện tranh, môi trường đã truyền cảm hứng và động lực tiếp tục để cậu theo đuổi con đường vẽ truyện tranh chuyên nghiệp.
Khang cũng đồng tình với giá trị mà những người đồng đội có thể đem lại: “Đã là nghệ thuật thì phải có người thưởng thức. Không phải lúc nào tác phẩm của bạn cũng đúng với thị hiếu của khán giả, cũng sẽ có những lúc bạn bế tắc trong quá trình sáng tạo, đó là lúc bạn cần đến những lời góp ý từ đồng đội, để đưa bạn ra khỏi cái hố sâu mà bạn đang luẩn quẩn, để hướng bạn đi đúng đường. Ngoài những lời góp ý thì những lời động viên, dù chỉ nhỏ thôi từ những người anh em mà bạn tin tưởng, cũng có thể giúp bạn vượt qua được rất nhiều khó khăn trong quá trình làm nghề, để gỡ được những nút thắt trong chính bạn và có thêm động lực để làm nên những tác phẩm tốt hơn”.
(Nguồn: Ngày nay)
