Năm 1558, khi vào trấn thủ vùng đất Thuận Hóa, Chúa Tiên Nguyễn Hoàng đã cùng đoàn quân đi theo đường biển đến Cửa Việt, sau đó ngược dòng sông Thạch Hãn và dừng lại ở cuộc đất thuộc hai làng Trà Liên và Ái Tử.
Từ cuộc đất hạ trại bên sông Thạch Hãn này, Chúa Tiên xây dựng dinh trấn, thành lũy, cảng thị, tăng cường sức mạnh quân sự và kinh tế để phát triển vùng đất mới. Con cháu của Chúa Tiên về sau tiếp tục ý chí của ngài mở mang trấn giữ xứ Đàng Trong. Bởi vậy, đây là dòng sông đã dưỡng nuôi khát vọng dựng nghiệp, mở cõi của một vương triều.
Trên đoạn sông chảy qua làng Trà Liên, ngày xưa Chúa Tiên đóng thuyền, luyện thủy quân, mở cảng thị Bến Ghềnh; ngày nay cứ ba năm một lần, làng Trà Liên tổ chức hội đua thuyền truyền thống. Ngày đua thuyền, cả mặt sông tràn tiếng trống, tiếng hò, tiếng nước, nhắc nhớ về những cuộc tập trận luyện thủy binh năm xưa.
Ở Bến Ghềnh vẫn còn bãi đá cổ trồi lên mặt nước. Sông Thạch Hãn chảy về đến bến này uốn một vòng cung rộng mênh mông. Nước ở đây trong veo và mát lạnh, ra giữa dòng nước vẫn lặng lờ. Trẻ em làng Trà Liên chiều hè nào cũng lặn hụp ở bến này. Chúng chạy nhảy chơi đùa trên bãi đá, thả mình xuống sông rồi bơi ra giữa dòng. Nếu không tắm thì bọn trẻ kiếm cành tre câu cá, hoặc men theo những kẽ đá bắt ốc gạo.
Cạnh Bến Ghềnh có một bãi đất địa thế đẹp. Mùa xuân người ta trồng lên đó một vườn hoa rực rỡ, du khách nườm nượp tìm về ngắm hoa, chụp ảnh.
Mùa hè người ta dựng lên mấy căn chòi, đặt mấy bộ bàn ghế đơn sơ nằm sát mép sông. Ngồi chỗ ấy, vừa nhâm nhi chuyện trò, vừa có thể nhìn ra sông để ngắm Bến Ghềnh trong ánh chiều tà, gió từ ngoài sông lùa vào mát rượi.
Dòng sông còn hào phóng ban cho nguồn cá tôm. Chiều xuống những chiếc thuyền nhỏ thả lừ, đặt vó. Sáng hôm sau nhấc lừ, cất vó lên cũng kiếm được vài ba ký cá lộn xộn và tôm... Cuộc sống sinh hoạt trên dòng sông này cứ bình yên và nhẹ nhàng.
(Nguồn: Tạp chí Cửa Việt)
