Khác với sự quyện hòa, mềm dẻo, ngọt ngào, thơm tho của nhiều món ngon khác, cơm hến mang đến sự nhộn nhạo, "mất trật tự" khá khó chịu trong vòm miệng.
Thế nhưng sau khi nhai xong miếng thứ nhất, mọi giác quan sẽ dần dần được khai mở để cảm nhận mùi vị của từng nguyên liệu và sự độc đáo từ khâu chế biến, chẳng mấy chốc mà tô cơm được vét sạch ken két, thực khách dõng dạc xin thêm tô thứ 2, thứ 3…
Con hến xứ Huế tuy nhỏ bé nhưng là tinh túy chở theo câu chuyện của cả một dòng sông thơm. Trong dòng chảy bất tận của mình, phù sa của dòng Hương Giang đã không ngừng bồi đắp cho các ruộng nương, biền bãi, đặc biệt là hình thành nên Cồn Hến thơ mộng thuộc phường Vĩ Dạ. Đây cũng chính là địa phương có nhiều người làm nghề cào hến và chế biến hến bậc nhất xứ Huế. Mọi hoạt động nấu hến, đãi hến, bán mua thành phẩm của các lò hến diễn ra nhộn nhịp từ khoảng 2 giờ kéo dài đến khoảng 7 giờ sáng.
Cơm hến là đặc sản nhưng cũng là thứ hàng thức bình dân. Những lô quầy, hàng quán cố định và cả những gánh hàng rong linh động có mặt ở khắp nơi: Các cung đường lớn như Nguyễn Huệ, Đống Đa, Trần Hưng Đạo, Hùng Vương, Trương Định, Hồ Đắc Di đến những hang cùng ngõ hẻm như trước mặt trường học, một khu nhà tập thể, trước một khu chợ sáng vô danh…
Người già kể lại, trước đây cơm hến là món ăn tận dụng của nhà nghèo. Những mẻ cơm nguội còn lại từ tối hôm trước sẽ được mang ra ăn vào bữa sáng hôm sau. Để món ăn thêm đậm đà và dễ nuốt, chủ nhà sẽ chan vào cơm một ít ruốc biển, rau ráng và ớt dầm. Rồi theo thời gian, nó được bổ sung thêm thịt hến, tóp mỡ, đậu phụng… dần dần hình thành nên món ăn nổi tiếng toàn quốc như hiện nay.
Cái tạo nên nét văn hóa cho ẩm thực của từng vùng miền không chỉ là hương vị mà còn nằm ở cách chế biến. Với món cơm hến, mặc dù nguyên liệu đơn giản và bình dân nhưng khâu chế biến lại công phu với rất nhiều công đoạn.
Cơm hến có 4 nhóm nguyên liệu chính: Cơm; thịt hến được xào sơ với hành phi; Các loại rau rợ như dọc mùng, rau thơm, ngò, chuối sứ xắt, giá đỗ trụng sơ, khế và xoài non băm nhỏ. Cuối cùng là nhóm gia vị nêm nếm bao gồm ruốc biển, nước mắm, muối, bột ngọt, ớt xay, đậu phụng dầm dầu điều, tóp mỡ chiên giòn... Để có được tô cơm hến ngon thì người đầu bếp phải nắm được một vài bí quyết như cơm phải được nấu bằng loại gạo ruộng khô, những hạt cơm chín mềm, vừa ăn và phải để nguội cho các hạt tách ra rời rạc, nếu bún hến chan nước mắm ngọt thì cơm hến lại dùng kèm nước mắm mặn và ruốc biển, ngoài ra, đậu phụng dầm dầu phải là loại đậu nhỏ hạt, đều tăm tắp, được rang vàng giòn…
Rời xa sự nhộn nhịp của phố phường, người mê cơm hến sẽ tìm đến Cồn Hến để được thưởng thức món cơm đặc sản trứ danh chuẩn vị. Tắm mình giữa bóng râm của những hàng cau bờ giậu, du khách nhẩn nha cảm nhận sự hòa quyện của bát nước hến bàng bạc, ngọt ngào cùng đủ vị chua, cay, chát, mặn… Cuối bữa, mỗi người còn được tráng miệng bằng món chè bắp sóng sánh dẻo ngọt cũng ngon nức tiếng xứ Cồn.
Ai nấy bỗng thấy mình như yêu đời và tĩnh tại hơn, gần gũi với nếp sống chân phương thông qua những món ngon bình dị. Và hẳn, đó cũng chính là những giá trị mà người lữ khách luôn kiếm tìm trong mỗi chuyến đi.
