Chiến trường xưa, đô thị nay

Từ một chiến trường khốc liệt và hoàn toàn đổ nát sau khi hòa bình lập lại, Khe Sanh - Hướng Hóa đã vươn mình đứng dậy, tỏa sáng trên tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây (EWEC).

Cách đây 55 năm, đêm 20-1-1968, quân ta đồng loạt nổ súng đánh vào các cứ điểm quan trọng của Mỹ ở Khe Sanh, Làng Vây, Đường 9, Tà Cơn. Sau 170 ngày đêm chiến đấu gian khổ, ác liệt, ngày 9-7-1968 lá cờ Tổ quốc của ta tung bay trên cứ điểm Tà Cơn, huyện Hướng Hóa trở thành huyện đầu tiên của tỉnh Quảng Trị và miền Nam được hoàn toàn giải phóng.

Ký ức của người lính già

Ngược dòng lịch sử, sau hiệp định Giơ-ne-vơ, đất nước tạm thời chia cắt thành hai miền Nam - Bắc. Tại tỉnh Quảng Trị, cùng với việc xây dựng tuyến hàng rào điện tử McNamara ở nam sông Bến Hải, Mỹ đã thiết lập tuyến phòng thủ dọc đường 9 và tập trung xây dựng tập đoàn cứ điểm Khe Sanh, với các cứ điểm: Tà Cơn, Làng Vây, Khe Sanh, Huội San. Từ một thung lũng hoang vắng, Khe Sanh trở thành một căn cứ quân sự lớn của Mỹ.

Với vị trí cực kỳ quan trọng của Khe Sanh, Tổng thống Mỹ đã chỉ thị lập “Phòng tình hình đặc biệt”, làm sa bàn Khe Sanh tại nhà Trắng để theo dõi sát sao chiến sự Khe Sanh; yêu cầu tướng Westmoreland - Tư lệnh Bộ chỉ huy cố vấn quân sự Mỹ miền Nam Việt Nam, phải ký giấy cam đoan không được để mất Khe Sanh bằng mọi giá, vì đó là danh dự của nước Mỹ.

Nhận rõ sự lúng túng, bế tắc về chiến lược của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định mở cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân 1968, dùng đòn tiến công của bộ đội chủ lực đánh vào hệ thống phòng thủ của Mỹ Ngụy ở Đường 9 - Khe Sanh kết hợp với đòn tiến công chiến lược chủ yếu đánh vào thị xã, thành phố; đồng thời, phát động quần chúng ở nông thôn và đô thị nổi dậy trên toàn miền Nam.

Từ đêm 20-1-1968, quân và dân ta tổ chức tiến công tập đoàn phòng ngự Đường 9 - Khe Sanh, buộc quân đội Mỹ phải tăng cường lực lượng cơ động tinh nhuệ để đối phó. Trải qua 170 ngày đêm chiến đấu ác liệt, ngày 9-7-1968, Chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh kết thúc thắng lợi. Quân ta đã phá tan hệ thống phòng thủ chiến lược của Mỹ trên Đường 9, tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch, giải phóng huyện Hướng Hóa, giữ vững tuyến đường chi viện Bắc - Nam.

Dù đã 55 trôi qua, nhưng lần nào trở lại Khe Sanh, trung tá Đinh Văn Tông (86 tuổi, ngụ tại Hà Đông, TP Hà Nội) vẫn không hết bồi hồi, xúc động. Năm 1967, ông Tông có mặt tại chiến trường Khe Sanh, khi đó ông là cán bộ tuyên huấn thuộc Trung đoàn pháo cao xạ 241. “Sau thời gian chuẩn bị, đầu năm 1968, tất cả các hỏa lực, pháo binh của ta dập xuống các căn cứ Làng Vây, Khe Sanh, đồi Cù Bốc, Tà Cơn. Pháo binh của ta vùi dập ngay từ những phút đầu, khiến địch không kịp trở tay. Bầu trời lúc đó như một vầng lửa, Khe Sanh chìm trong mùi thuốc súng. Địch rất bất ngờ, chúng không ngờ được đoàn xe tăng của ta bí mật vượt sông, đánh vào các cứ điểm. Khi ta bắn rơi máy bay địch, anh em bộ binh, công binh, thanh niên xung phong nhảy lên các công sự hò reo. Còn xe tăng, bộ binh cứ tiến vào các cứ điểm, thế trận thắng như chẻ tre”  - ông Tông nhớ lại.

Trong chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh, giải phóng Hướng Hóa, cựu chiến binh Hồ Văn Xang (79 tuổi, ngụ thị trấn Khe Sanh, huyện Hướng Hóa) là Đại đội trưởng bộ đội địa phương. Bắt đầu từ năm 1967, lực lượng bộ đội địa phương huyện Hướng Hóa được giao nhiệm vụ mở đường từ Lào tiến về thung lũng Khe Sanh, đồng thời tham gia đánh tiêu hao lực lượng địch đóng tại đây. “Đến đầu năm 1968, chúng tôi có nhiệm vụ dẫn đường, sát cánh cùng các đơn vị bộ đội chủ lực đánh chiếm vào các cứ điểm của Mỹ đặt tại thung lũng Khe Sanh như Làng Vây, đồi Cù Bốc, Tà Cơn. Sau hơn 5 tháng hiệp đồng chiến đấu khốc liệt, lá cờ giải phóng đã tung bay ở căn cứ Tà Cơn, huyện Hướng Hóa được hoàn toàn giải phóng” - ông Xang kể.  

Sức sống mới ở Khe Sanh

Tôi thuộc thế hệ "sinh sau, đẻ muộn" ở Khe Sanh. Năm 1975, khi đất nước hoàn toàn thống nhất, ba mạ tôi rời miền quê Triệu Phong ngược ngàn lên Khe Sanh làm kinh tế mới. Chiến tranh không còn ở Khe Sanh, nhưng trong ký ức miền ấu thơ của tôi vẫn nhớ như in những tiếng bom nổ chát chúa, thường vang lên vào lúc giữa trưa. Ấy là độ vào những năm cuối thập kỷ 1990. Nhiều người ở xã tôi sinh sống - xã Tân Liên, cũng vì gánh nặng mưu sinh mà đến với nghề cưa bom dẫn đến tan xương nát thịt, để lại vợ góa con côi. Những người chứng kiến giây phút cả làng đi tìm, nhặt những “mảnh vỡ” của thi thể người xấu số cũng ám ảnh mãi không thôi.

Tôi cũng suýt chết mấy lần vì "ham vui" theo anh, theo bạn rà phá phế liệu chiến tranh ở những ngọn đồi từng là cứ điểm của Mỹ Ngụy. Ấy là lúc lưỡi cuốc đang hăm hở bổ xuống bỗng khựng lại vì chạm trúng những quả đạn cối, M79 và cả bom tạ còn nguyên ngòi nổ, mới cóng. Lúc ấy, như có luồng khí lạnh chạy dọc sống lưng, mặt mày cắt không một giọt máu. Sau này, qua tìm hiểu mới biết, Khe Sanh- Hướng Hóa có gần 100% diện tích đất bị ô nhiễm bom mìn. Từ năm 2003 đến nay, riêng Tổ chức Cây Hòa bình Việt Nam đã xử lý hơn 55.000 vật liệu nổ còn sót lại sau chiến tranh. Như vậy, trung bình mỗi năm tổ chức này xử lý đến gần… 3.000 quả bom, đạn. Rõ ràng Khe Sanh khốc liệt như thế nào trong chiến tranh!

Tôi nhớ, trong lễ kỷ niệm 55 năm chiến thắng Khe Sanh, giải phóng Hướng Hóa vào tháng 7 vừa qua, ông Lê Quang Tùng, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị, đã nhấn mạnh rằng sau 55 năm, từ từ bãi chiến trường hoang tàn, đổ nát, huyện Hướng Hóa đã khắc phục khó khăn, xây dựng lại cuộc sống mới. Đường 9 - Khe Sanh một thời máu lửa, giờ đây đã trở thành con đường của hội nhập, phát triển. Những địa danh như Lao Bảo, Khe Sanh, Tà Cơn, Làng Vây… giờ trở thành những đô thị, khu kinh tế và điểm đến của du lịch hòa bình.

Cũng tại sự kiện trên, ông Nguyễn Tăng, Bí thư Huyện ủy huyện Hướng Hóa, cho biết sau 55 năm kiến thiết, xây dựng, đến nay kinh tế - xã hội huyện có sự phát triển vượt bậc. Tổng giá trị sản xuất toàn huyện tăng cao, năm 2022 đạt hơn 28.556 tỉ đồng; thu nhập bình quân đầu người đạt trên 43,05 triệu đồng; tỉ lệ hộ nghèo bình quân giảm từ 2,5 - 3%/năm; hàng năm tạo việc làm mới hơn 3.100 lao động, tỉ lệ tham gia bảo hiểm y tế toàn dân đạt 99,1%. Đến nay, huyện đã hình thành 2 đô thị Khe Sanh và Lao Bảo; quy hoạch và định hướng xây dựng 2 đô thị Hướng Phùng và đô thị Lìa hướng tới đạt tiêu chí đô thị loại 5; 30% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, 2 đô thị văn minh.

“Huyện đẩy mạnh khai thác tiềm năng, lợi thế để phát triển các vùng chuyên canh tập trung, sản phẩm chủ lực, OCOP như cà phê, sắn, chuối, cây ăn quả, cao su, cây dược liệu, hoa màu, chăn nuôi; hướng tới phát triển “nông nghiệp sinh thái - nông thôn hiện đại - nông dân văn minh”. Hướng Hóa giờ đây trở thành trung tâm thu hút các dự án năng lượng tái tạo với nhiều dự án đã và đang được triển khai, từng bước hiện thực hóa chủ trương xây dựng Quảng Trị trở thành trung tâm năng lượng tái tạo khu vực miền trung và của cả nước…” - ông Tăng nói.

Hôm cùng chúng tôi đi thăm lại cứ điểm Làng Vây, Tà Cơn - nơi một thời chìm trong khói lửa chiến tranh, cựu chiến binh Hồ Văn Xang tỏ ra rất xúc động. Người lính già cứ rưng rưng khoát tay về phía những vườn cà phê, hồ tiêu, chuối mật mốc xanh ngút ngàn ở xung quanh các cứ điểm, nói trong ngỡ ngàng: “Không ngờ rằng vùng đất hố bom còn nhiều hơn cỏ dại mà nay đã khoác lên mình màu áo mới. Đó là màu xanh của ấm no. So với 55 trước, thì nay Khe Sanh đã thay da, đổi thịt gấp vạn lần!”