Đó là chia sẻ của bà Nguyễn Thị Xuân Phượng tại buổi giao lưu trực tiếp giữa các nhân chứng của đoàn làm phim, nhân vật trong phim “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân” năm 1967 của đạo diễn người Hà Lan Joris Ivens với giáo viên và học sinh tại Trường THPT Vĩnh Linh (Quảng Trị).
Là người phiên dịch, cộng sự của đạo diễn bộ phim này, bà Phượng không khỏi xúc động khi bộ phim tài liệu từng gây chấn động dư luận nhiều nước trên thế giới lần đầu tiên được trình chiếu cho các em học sinh, thế hệ tương lai của quê hương Vĩnh Linh xem.
Bộ phim lịch sử
Tháng 5/1965, đạo diễn người Hà Lan Joris Ivens đến Việt Nam theo lời mời của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1967, ông đã cùng với vợ là bà Marceline Loridan đi vào vùng giới tuyến vì muốn có những hình ảnh chân thực, một góc nhìn từ bên trong cuộc chiến, nơi bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi chiến sự. Phương pháp làm việc của ông là “đưa máy quay phim vào trong hành động”.
Bác Hồ đã phân công bà Nguyễn Thị Xuân Phượng làm người phiên dịch, hỗ trợ ông Joris Ivens. Bác căn dặn: “Đồng chí Ivens là bạn của Bác, là một chiến sĩ điện ảnh cách mạng quốc tế rất có uy tín trên thế giới. Bằng mọi giá phải bảo vệ đồng chí ấy. Những thước phim của Ivens có giá trị to lớn đối với quốc tế khi nói về cuộc chiến tranh chính nghĩa của dân tộc ta”.
Mặc dù quãng thời gian ở trong hầm, ông Ivens bị bệnh hen mãn tính khá nặng nhưng ông và cộng sự vẫn thực hiện được những thước phim quý giá như cảnh quay lá cờ Việt Nam trên cột cờ ở bờ Bắc tung bay vươn sang bờ Nam.
Hay hình ảnh một lớp học dưới hầm của người Vĩnh Linh, một mái trường mà không nơi nào trên thế giới có được. Trong phim có cảnh quay em bé Phạm Công Đức 9 tuổi cầm súng. Bằng trí thông minh, gan dạ, Đức đã nghĩ ra trò chơi với 2 cái gậy để đo khoảng cách, giúp bộ đội phá được một sân bay trực thăng của địch...
Sau khi hoàn thành, bộ phim được công chiếu tại Paris năm 1968. Sau đó, bộ phim được bán cho truyền hình các nước: Hà Lan, Đan Mạch, Đức, Ý... để công chiếu rộng rãi. Tháng 5/1968, với những đóng góp cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam cùng thành công của bộ phim “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân” ở nhiều quốc gia trên thế giới, đạo diễn Joris Ivens đã được trao giải thưởng Hoà bình quốc tế Lênin.
Phó Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông Nguyễn Hoàn cho biết: “Chiến tranh đã qua gần nửa thế kỷ nhưng những thước phim quý ghi lại năm tháng đấu tranh của quân, dân ta để giành lại hòa bình và thống nhất đất nước vẫn là ký ức không thể phai mờ của người trong cuộc. Đối với thế hệ được sinh ra trong hòa bình, những hình ảnh đó khiến chúng ta càng thêm trân quý cuộc sống hôm nay. Trong số những bộ phim tài liệu được sản xuất trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, bộ phim “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân” đã gây chấn động dư luận phương Tây khi công chiếu vào thập kỷ 70 của thế kỷ XX. Đây là 1 trong 4 bộ phim tài liệu của đạo diễn nổi tiếng người Hà Lan Joris Ivens làm về Việt Nam. Bộ phim tài liệu chiếu tại chương trình này đã được phục tráng từ phim đen trắng sang phim màu”.
“Mảnh đất Vĩnh Linh đã thay đổi cuộc đời tôi”
Bà Nguyễn Thị Xuân Phượng sinh năm 1929 tại huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế. Năm 16 tuổi, bà trốn gia đình tham gia hoạt động cách mạng. Sau đó, bà tham gia đoàn tuyên truyền kháng chiến Trung Bộ và Liên khu 4. Bà từng làm nhiều công việc như chế tạo thuốc nổ, làm báo, bác sĩ. Đặc biệt, bà từng phiên dịch cho đoàn làm phim của đạo diễn Joris Ivens; biên kịch, đạo diễn phim tài liệu, từng đạt nhiều giải tại các liên hoan phim quốc tế và Việt Nam. Năm 2011, bà được Chính phủ Pháp tặng Huân chương Hiệp sĩ Bắc đẩu Bội tinh vì những đóng góp cho tình hữu nghị Việt - Pháp.
Trước khi đến buổi chiếu phim, bà đã đi thăm lại Vĩnh Linh, mảnh đất một thời gắn bó với bà trong chiến tranh và làm thay đổi cuộc đời của bà sau này. Bà vui mừng khi nhìn thấy Vĩnh Linh, Quảng Trị đang thay da đổi thịt từng ngày. Là người đi qua chiến tranh, bà thấu hiểu sự bình yên, hạnh phúc hôm nay được đánh đổi bởi những mất mát, đau thương nhưng cũng rất đỗi anh dũng, kiên cường. Bà chia sẻ: “Nếu được lựa chọn lại, tôi vẫn cống hiến, sẽ chấp nhận hy sinh để đất nước được hòa bình, thống nhất, người dân có cuộc sống tốt đẹp hơn”.
Ông Ivens từng nói với bà Xuân Phượng: “Phượng ơi, nghề quay phim chiến trường đã cho ta một hạnh phúc, hạnh phúc vô song là chứng kiến niềm hạnh phúc sinh sôi từ trong cái chết chóc”. Một lần khác, trước khi về nước, ông Ivens vỗ vai bà Phượng và nói: “Nghề làm phim chiến trường ở ngay mặt trận trong lúc này rất cần thiết. Sau hơn 2 tháng cùng ở, cùng làm phim với nhau, tôi thấy Phượng có tố chất của một nhà làm phim. Hãy can đảm lên, bỏ nghề cũ đi và trở thành người làm phim chiến trường”. Những năm 1967 - 1968, Việt Nam còn chiến tranh nên đời sống người dân rất khổ cực. Lúc đó, bà Phượng đang là bác sĩ phụ trách một phòng khám đầy đủ phương tiện, thiết bị của Bộ Ngoại giao.
“Tôi phân vân mãi. Nhưng rồi, tôi nghĩ đến con người, mảnh đất Vĩnh Linh, thấy công việc ở phòng khám nhàn nhã quá. Cuối cùng, tôi đã tự nguyện bỏ nghề bác sĩ, bỏ nghề phiên dịch để trở thành phóng viên, đạo diễn phim tài liệu chiến trường từ đó. Tấm gương người thầy Joris Ivens và mảnh đất Vĩnh Linh đã làm thay đổi cuộc đời của tôi”, bà Xuân Phượng kể.
Cuộc hội ngộ nối những bờ vui
Trong bộ phim “Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân”, hình ảnh nhân vật “em bé 9 tuổi cầm súng” Phạm Công Đức thoăn thoắt tháo lắp súng tiểu liên K50 đã gây xúc động sâu sắc đối với người xem. Cậu bé Đức quê ở thôn An Nha, xã Gio An, huyện Gio Linh. Tuổi còn nhỏ nhưng Đức đã làm liên lạc cho bộ đội và được đưa ra Vĩnh Linh để học tập. Trong thời gian đoàn làm phim của đạo diễn Joris Ivens thực hiện bộ phim, cậu bé Đức gây ấn tượng với bà Xuân Phượng và các thành viên bởi câu nói “con sợ ma nhưng không sợ Mỹ”. “Lúc bấy giờ, một cán bộ huyện Vĩnh Linh bảo tôi đi theo để gặp người tây (đoàn làm phim). Họ nói tiếng nước ngoài nên tôi không hiểu gì, cũng không biết mình được quay phim. Vì vậy, mọi hoạt động của tôi đều diễn ra rất bình thường. Quãng thời gian gắn bó với đoàn làm phim, tôi thường gọi bà Xuân Phượng là “o Phượng của con”, ông Đức kể.
Mặc dù đã ở độ tuổi 93 nhưng bà Xuân Phượng vẫn toát lên sự mẫn tuệ hiếm thấy. Với giọng nói nhẹ nhàng, bà kể: “Sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất, tôi đã cất công đi tìm Đức rất nhiều lần, ra tới Quảng Bình rồi vào Quảng Trị. Đến năm 2007, nhờ nhà báo Phan Khiêm (công tác ở Đài Phát thanh-Truyền hình Quảng Trị) kết nối nên tôi mới tìm được Đức. Trước đó, sau nhiều lần tìm kiếm không có kết quả, một hôm Khiêm chợt nhớ có một người thầy từng dạy mình tên là Đức ở huyện Gio Linh. Rồi anh lập tức điện thoại gọi cho thầy giáo của mình xác minh thông tin. Tuy nhiên, phía đầu dây bên kia không trả lời. Tôi hụt hẫng quá và quyết định sáng mai sẽ trở về Hà Nội. Nhưng khoảng 30 phút sau, tôi thấy một bóng người từ bên ngoài chạy vào khách sạn gọi rất to: “O ơi o! O ơi o!”. Tôi nhìn lại thì thấy chú bé Đức ngày nào của tôi trước mặt. Lúc đó, chúng tôi ôm lấy nhau và vỡ òa trong niềm xúc động”.
Sau cuộc gặp gỡ, Phạm Công Đức đã gửi biếu “o Phượng” 2 gói tiêu cay nồng, đặc sản từ quê nhà Gio An của mình. Bà Xuân Phượng đã sang Paris gặp vợ đạo diễn Joris Ivens (lúc này ông Ivens đã qua đời) và trao lại quà tặng của “em bé Đức”. Quá xúc động, bà Marceline Loridan ôm món quà vào lòng, sau đó cho những hạt tiêu đen của Đức vào một cái hộp nhỏ rồi đặt lên trên mộ ông Ivens.
Được trực tiếp xem bộ phim tài liệu từng gây chấn động dư luận nhiều nước trên thế giới và câu chuyện xúc động từ những người trong cuộc của bộ phim, em Lê Hoài Nhật Linh, lớp 10A1, Trường THPT Vĩnh Linh bày tỏ: “Em rất biết ơn thế hệ ông cha đã hy sinh rất nhiều để chúng em được sống hạnh phúc trong nền độc lập, tự do. Những nhân vật trong phim, cá nhân bà Xuân Phượng và câu chuyện thấm đẫm tình người của những người trong cuộc đã truyền cảm hứng, khích lệ chúng em nỗ lực vượt qua khó khăn, vươn lên trong học tập, xứng đáng là con em của quê hương Vĩnh Linh anh hùng”.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
