Theo dự thảo Đề án xây dựng Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh được 2 tỉnh Quảng Trị và Savannakhet thống nhất trình cơ quan có thẩm quyền hai nước, Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh dự kiến vận hành theo mô hình 2 nước 2 khu, đối xứng nhau qua đường biên giới, có sự kết nối về hạ tầng (kết nối cứng) và chính sách (kết nối mềm).
Nghị quyết số 26 - NQ/TW, ngày 3/11/2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng - an ninh vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Trung Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định: “Đẩy mạnh hợp tác kinh tế qua các cửa khẩu trong vùng gắn với Hành lang kinh tế Đông - Tây. Nghiên cứu thí điểm mô hình Khu kinh tế cửa khẩu qua biên giới trên Hành lang kinh tế Đông - Tây”.
Vị trí chiến lược và điều kiện tự nhiên thuận lợi
Trên tuyến biên giới Việt Nam - Lào dài 2.067 km, đến nay đã hình thành 8 cặp cửa khẩu quốc tế (riêng tỉnh Quảng Trị có 2 Cửa khẩu quốc tế đường bộ Lao Bảo và La Lay). Xuất phát từ vị trí chiến lược của tuyến đường 9 và điều kiện tự nhiên thuận lợi tại khu vực hai bên Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo (Quảng Trị) và Densavanh (Savannakhet - Lào), năm 1997 Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam và Bộ Chính trị Đảng Nhân dân cách mạng Lào đã thống nhất chủ trương nghiên cứu xây dựng khu vực Lao Bảo - Densavanh thành “Khu vực thương mại tự do” với các cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội, tạo bước đột phá trong phát triển kinh tế- xã hội.
Thực hiện ý kiến chỉ đạo của hai Bộ Chính trị, năm 1998, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định số 219/1998/QĐTTg, ngày 12/11/1998 về Quy chế “khu vực khuyến khích phát triển kinh tế và thương mại Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị” (sau đổi thành Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo); Chính phủ Lào đã ban hành Nghị định số 25/TTg, ngày 25/3/2002 thành lập “Khu thương mại biên giới Densavanh”.
Sau hơn 20 năm xây dựng và phát triển, hai khu kinh tế đã góp phần làm thay đổi diện mạo của khu vực hai bên biên giới, có đóng góp quan trọng vào sự phát triển của hai tỉnh Quảng Trị và Savannakhet. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được đã có những hạn chế, bất cập cần được tháo gỡ về cơ chế chính sách để tiếp tục tạo động lực cho khu vực Lao Bảo - Densavanh phát triển phù hợp bối cảnh, tình hình mới.
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Cơ quan Thường trực Phân ban hợp tác Việt Nam - Lào) đang phối hợp với tỉnh Quảng Trị xây dựng Đề án phát triển Khu kinh tế - thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavanh (Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh) trình Chính phủ. Hy vọng từ việc thí điểm triển khai Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh, các ban, bộ, ngành và Chính phủ hai nước Việt Nam và Lào sẽ có được các bài học kinh nghiệm để nhân rộng trên tuyến biên giới Việt - Lào, góp phần thúc đẩy sự phát triển của các địa phương hai nước có các cặp cửa khẩu đường bộ.
Phác thảo mô hình Khu kinh tế - thương mại xuyên biên giới chung
Trên thế giới, các khu kinh tế xuyên biên giới đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế xuyên quốc gia. Khái niệm “Khu kinh tế xuyên biên giới” (Khu KTXBG) được hiểu là hai hay nhiều nước chọn ra một khu vực có đường biên giới chung để hình thành nên một khu kinh tế đặc biệt, trong đó các cơ quan chính phủ, địa phương và doanh nghiệp cùng hợp tác để thúc đẩy phát triển kinh tế.
Đặc thù của Khu KTXBG tồn tại song song hai cơ chế: quản lý nội địa của mỗi nước và quản lý hợp tác xuyên biên giới hai hoặc nhiều nước, được hưởng các chính sách đặc thù của chính phủ hoặc liên chính phủ để thu hút đầu tư.
Cơ sở pháp lý cho hợp tác KTXBG ở châu Âu bắt nguồn từ hiệp định Madrid năm 1980 về hợp tác xuyên biên giới do Hội đồng châu Âu (Council of Europe) ban hành. Cơ chế quản lý các khu xuyên biên giới rất đa dạng, có thể chính thức hoặc phi chính thức, trong đó hợp tác công tư đóng vai trò quan trọng trong huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân để thúc đẩy phát triển kinh tế và thương mại trong Khu KTXBG.
Tại Bắc Mỹ, các liên kết xuyên biên giới chung giữa Mỹ - Canada, Mỹ - Mexico được thiết lập dựa trên Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ năm 1994. Tại châu Á, nhiều mô hình hợp tác xuyên biên giới (cross border growth triangle - CGT) đã đem lại thành công như tam giác phát triển giữa bang Johor của Malaixia, Singapore và quần đảo Riau của Indonexia (hình thành năm 1980). Năm 2008, Việt Nam và Trung Quốc đã thống nhất chủ trương xây dựng một số khu hợp tác kinh tế qua biên giới, đến nay đang trong quá trình nghiên cứu.
Trên tuyến biên giới đường bộ Việt Nam và Lào hiện tại chỉ duy nhất tại khu vực Cửa khẩu Lao Bảo - Densavanh đã thành lập 2 khu kinh tế (Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo (Việt Nam) và Khu thương mại biên giới Densavanh (Lào)) đối xứng nhau. Đây là điều kiện thuận lợi để tỉnh Quảng Trị và tỉnh Savannakhet đề xuất hai chính phủ cho phép thí điểm xây dựng Khu kinh tế - thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavanh.
Theo dự thảo Đề án xây dựng Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh được 2 tỉnh Quảng Trị và Savannakhet thống nhất trình cơ quan có thẩm quyền hai nước, Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh dự kiến vận hành theo mô hình 2 nước 2 khu, đối xứng nhau qua đường biên giới, có sự kết nối về hạ tầng (kết nối cứng) và chính sách (kết nối mềm). Mỗi bên tự chịu trách nhiệm xây dựng và quản lý khu hợp tác xuyên biên giới trên phạm vi lãnh thổ mình.
Tiến hành xây dựng hàng rào cứng cách ly tại các khu phi thuế quan, khu vực kho bãi hàng hóa chờ kiểm hóa, cảng cạn (ICD)... Tôn trọng chủ quyền lãnh thổ, các thỏa thuận biên giới, các hiệp định Lào, Việt Nam đã ký kết. Áp dụng cơ chế, chính sách ưu đãi cao nhất mà Chính phủ Việt Nam và Lào đang áp dụng tại các khu kinh tế, thương mại hai nước.
Các cơ chế chính sách mới tạo hấp dẫn trong thu hút đầu tư của doanh nghiệp tập trung vào các giải pháp “phi thuế quan” như tạo thuận lợi về lao động (cư dân thường trú trong khu vực Khu KTTMXBGC được cấp thẻ thông hành biên giới để đi lại, tỉ lệ lao động người Việt Nam làm việc tại Khu thương mại biên giới Densavanh, tỉ lệ người Lào làm việc tại Khu kinh tế -thương mại đặc biệt Lao Bảo được phép cao hơn quy định hiện hành của pháp luật hai nước...); tạo thuận lợi trong thủ tục đầu tư, vay vốn (doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào Khu thương mại biên giới Densavanh được áp dụng thủ tục đầu tư, vay vốn đơn giản như đầu tư trong nước).
Các giải pháp trên sẽ khắc phục các “rào cản” đối với các dự án đầu tư của Việt Nam sang Lào trong thời gian vừa qua, thu hút các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài đầu tư vào Khu thương mại biên giới Densavanh.
Tính khả thi của đề án
Sau khi được thành lập (năm 1998), Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo hoạt động theo quy chế riêng, được áp dụng các cơ chế chính sách ưu đãi vượt trội, toàn bộ Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo với diện tích 15.804 ha, dân số 2,9 vạn người gồm 5 xã và 2 thị trấn được xem là một “khu phi thuế quan” đặc biệt, không có hàng rào cứng ngăn cách, hàng hóa nhập khẩu vào Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo được miễn thuế nên đã thu hút nhiều doanh nghiệp đến đầu tư xây dựng các siêu thị kinh doanh hàng miễn thuế.
Trung tâm thương mại Lao Bảo và các điểm bán lẻ trong Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo đã thu hút khá đông lượng người đến mua sắm. Chính sách này bên cạnh mặt tích cực cũng đã phát sinh các hệ lụy như khó khăn trong công tác chống buôn lậu trên tuyến đường 9. Tuy nhiên, sau đó chính sách của Nhà nước đối với Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo được điều chỉnh để phù hợp luật thuế xuất nhập khẩu và các quy định pháp luật có liên quan.
Mặt khác, thuế suất thuế nhập khẩu giảm dần theo lịch trình cắt giảm thuế nhập khẩu theo các hiệp định thương mại song phương và đa phương Việt Nam ký kết với các nước, các tổ chức quốc tế nên sức hấp dẫn của Khu kinh tế - thương mại đặc biệt Lao Bảo giảm dần. Về phía Lào, do công tác quy hoạch chung, quy hoạch chi tiết Khu thương mại biên giới Densavanh chưa được hoàn thiện, việc thu hút đầu tư vào Khu thương mại biên giới Densavanh gặp nhiều khó khăn do các quy định về sử dụng lao động là người nước ngoài (không quá 15%) trong lúc nguồn lao động của Lào khó khăn, nhất là lao động kỹ thuật.
Những năm gần đây, các hoạt động đầu tư vào địa bàn huyện Sê Pôn (nơi có Khu thương mại biên giới Densavanh) dọc theo tuyến đường 9 có nhiều chuyển động mới. Một số dự án gia công sản xuất, nhập khẩu nguyên liệu về cảng Đà Nẵng đưa sang Lào và xuất khẩu sản phẩm qua các cảng biển Việt Nam đã làm gia tăng nhanh chóng lượng hàng hóa và phương tiện qua cặp cửa khẩu Lao Bảo - Densavanh.
Năm 2020 Chi cục Hải quan cửa khẩu Lao Bảo đã làm thủ tục cho 17.262 tờ khai hàng hóa quá cảnh (tăng 53% so với năm 2019) với trị giá hàng hóa quá cảnh 8,9 tỉ USD. Năm 2021, trị giá hàng hóa quá cảnh 12,1 tỉ USD, số lượng container quá cảnh đạt 106.872 lượt.
Tháng 12/2021, tuyến đường sắt cao tốc Vientiane - Boten - Côn Minh (Trung Quốc) khánh thành, lượng hàng hóa từ Lào, Thái Lan đi Trung Quốc đã gia tăng đáng kể do chi phí giảm khoảng 40% so vận tải đường bộ và thời gian vận tải được rút ngắn.
Đã có một số doanh nghiệp các tỉnh phía Nam xuất khẩu hàng hóa qua tuyến đường bộ Đông Hà - Lao Bảo - Vientiane và kết nối với đường sắt Vientiane - Côn Minh do chi phí vận tải thấp hơn so với vận chuyển ra Lào Cai xuất khẩu đi Côn Minh. Trong lúc Hành lang kinh tế Đông - Tây (EWEC) bế tắc do tình hình an ninh phức tạp tại vùng biên giới Thái Lan - Myanmar nên cửa khẩu Myawaddy - Maesot giữa Myanmar và Thái Lan hạn chế hoạt động, một hành lang mới đã hé mở đầy hứa hẹn: Hành lang GMS (Tiểu vùng sông Mê Kông) nối Việt Nam - Lào - Trung Quốc qua tuyến đường 9.
Tháng 9/2022, Chính phủ Lào đã phê duyệt nghiên cứu khả thi tuyến đường sắt Savannakhet - Lao Bảo dài 220 km, Chính phủ Ấn Độ cũng đang có kế hoạch kéo dài tuyến đường bộ cao tốc hiện có (dài 1.400 km) từ Ấn Độ - Myanmar - Thái Lan sang Lào - Việt Nam - Campuchia để gia tăng hoạt động thương mại với hy vọng sẽ đem lại thịnh vượng cho các bang vùng Đông Bắc Ấn Độ, tuyến đường 9 đang được xem là ưu tiên hàng đầu. Khu vực Lao Bảo - Densavanh có điều kiện thuận lợi về mặt bằng xây dựng hệ thống kho bãi, phát triển dịch vụ logistics đang có sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư, nhất là trong lĩnh vực vận tải, logistics.
Tháng 10/2022 vừa qua, đại diện tập đoàn Sakae Holding (Singapore) đã làm việc với Ban Quản lý Khu kinh tế tỉnh Savannakhet và khảo sát thực tế Khu thương mại biên giới Densavanh để chuẩn bị cho việc phối hợp khảo sát, điều chỉnh quy hoạch và xúc tiến các dự án đầu tư của doanh nghiệp Singapore trong thời gian tới, Tập đoàn T&T (Việt Nam) đang nghiên cứu đầu tư tuyến đường bộ cao tốc Cam Lộ - Lao Bảo theo hình thức PPP gắn với việc mở rộng và khai thác khu vực cửa khẩu Lao Bảo - Densavanh.
Công ty tư vấn CT STRATEGIES (Hoa Kỳ) đã làm việc với tỉnh Quảng Trị và Hải quan Lào về việc tư vấn, hỗ trợ hình thành các khu phi thuế quan và áp dụng mô hình khu phi thuế quan tiệm cận các tiêu chuẩn quốc tế như đơn giản hóa các thủ tục, giảm chi phí cho doanh nghiệp, tạo thuận lợi cho hàng hóa từ Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh đi EU, Hoa Kỳ và hàng hóa từ khu phi thuế quan các nước vào các khu phi thuế quan tại Lao Bảo - Densavanh.
Theo dự thảo đề án, thay vì dựa vào các chính sách miễn giảm thuế, hỗ trợ đầu tư hạ tầng từ nguồn ngân sách nhà nước như trước đây, lực hấp dẫn đối với Khu KTTMXBGC Lao Bảo - Densavanh chủ yếu dựa vào các cơ chế “phi thuế quan” tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong đầu tư chủ yếu vào các lĩnh vực sản xuất, gia công, chế biến, dịch vụ logistics.
Dự thảo đề án cũng xác định cơ cấu nguồn vốn đầu tư kết cấu hạ tầng chủ yếu từ doanh nghiệp (dự kiến khoảng 70 - 80%) theo hình thức đối tác công tư (PPP), hình thức này Chính phủ Lào đang áp dụng thành công tại cửa khẩu Vang Tao (tỉnh Champasack đối diện cửa khẩu Chong Mek, tỉnh Ubon Rathchathani, Thái Lan).
Hiện đã có nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước (Tập đoàn T&T, Tập đoàn Sơn Hải, Tập đoàn Pon sack - Lào, Tập đoàn Sakae Holding - Singapore...) đã đến khảo sát đề xuất dự án xây dựng hạ tầng khu công nghiệp, kho bãi hàng hóa chuyên dùng (than, quặng sắt, sắn củ tươi), khu kho bãi phục vụ kiểm hóa, tập kết phương tiện, hàng hóa tại khu vực cửa khẩu Lao Bảo - Densavanh. Một số doanh nghiệp của Việt Nam đang nghiên cứu xây dựng nhà máy chế biến viên nén năng lượng, may xuất khẩu tại Khu thương mại biên giới Densavanh để sử dụng nguồn nguyên liệu giá rẻ hoặc được hưởng ưu đãi đối với hàng hóa có xuất xứ (C/O) từ Lào.
Niềm tin chính trị và tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt Việt - Lào đã được thử thách qua thời gian là yếu tố mang tính quyết định đến thành công của việc triển khai thí điểm Khu kinh tế xuyên biên giới chung giữa hai nước. Dự thảo đề án được tỉnh Quảng Trị và tỉnh Savannakhet xây dựng lựa chọn cách tiếp cận thận trọng, làm từng bước từ dễ đến khó, tôn trọng chủ quyền của mỗi nước và thông lệ quốc tế, hai bên cùng có lợi, các cơ chế chính sách áp dụng chung tại Khu kinh tế xuyên biên giới sẽ được thực hiện thí điểm trước khi ban hành chính thức.
Chủ thể hợp tác là hai địa phương nhưng có sự quản lý, giám sát từ trung ương. Sau khi có chủ trương của Chính phủ hai nước, hai bên sẽ thành lập nhóm chuyên gia chung để phối hợp hoạt động trong đề xuất chính sách và theo dõi quá trình triển khai thực hiện, kiến nghị điều chỉnh khi xét thấy cần thiết.
Việc phối hợp vận hành các cơ chế, chính sách áp dụng chung dự kiến hai Chính phủ sẽ giao cho chính quyền hai tỉnh Quảng Trị và Savannakhet trực tiếp thực hiện nhưng có sự quản lý, giám sát, tháo gỡ kịp thời các khó khăn, các vấn đề phát sinh từ trung ương, nhất là tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp đầu tư. Dự kiến hai Chính phủ sẽ ký hiệp định để làm cơ sở cho các bộ, ngành hai nước và chính quyền hai tỉnh Quảng Trị - Savannakhet trong triển khai thực hiện.
Ý tưởng về xây dựng Khu thương mại tự do tại khu vực Lao Bảo - Densavanh đã được Bộ Chính trị hai nước Việt Nam và Lào ấp ủ từ hơn 20 năm trước và với Nghị quyết số 26 - NQ/TW, ngày 3/11/2022 giấc mơ về ngôi nhà chung cơ chế Lao Bảo - Densavanh với các chính sách ưu đãi vượt trội, hấp dẫn đầu tư trên tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây đang dần trở thành hiện thực.
(Nguồn: Báo Quảng Trị)
