Khi ông Nguyễn Đức Hoan, nguyên Phó Ban Bảo vệ Chính trị Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị qua đời, người ta nói nhiều đến cương vị chỉ huy công trường thủy nông Nam Thạch Hãn mà ông từng đảm trách 40 năm trước, thuở còn Bình Trị Thiên vừa mới thoát ra khói lửa chiến tranh mới được chạm mặt hòa bình.
Ăn cơm mới, nói chuyện cũ
Người xưa nói chữ ” Ôn cố tri tân” còn dân Quảng Trị nói nôm na, mộc mạc “Ăn cơm mớí, nói chuyện cũ”. Nghĩa là cuộc sống được thể hiện qua cơm áo, sống thời phải ăn và ăn mới có thể sống. Nói như chân lý, hết cãi.
Cách đây hơn 40 năm, trong muôn vàn khó khăn khi đất nước hòa bình, thống nhất, tỉnh Bình Trị Thiên lúc ấy quyết định làm công trình đại thủy nông Nam Thạch Hãn mà dân gian quen gọi là Đập Trấm, vì đây là tên con đập ngăn dòng sông Thạch Hãn để làm thủy lợi. Cũng cần phải nói thêm rằng ý tưởng này đã có từ thời Pháp thuộc. Người Pháp đã dự định làm nhưng rồi vì nhiều lý do chuyện này đã không thành hiện thực. Nhưng làm thủy lợi mà lại công trình đại thủy nông vào giữa thời buổi khói súng còn chưa tan, bom đạn hậu chiến còn ngổn ngang, đời sống người dân còn cơ cực, phương tiện máy móc hầu như không có hoặc còn thô sơ, ít ỏi thì đúng là thi gan với trời nên nhiều người cho là ảo tưởng. Thời ấy tinh thần lãng mạn, có phần duy ý chí nhưng thể hiện khát vọng chinh phục của con người, ít nhất là trong mặt trận sản xuất nông nghiệp, kiểu “Vắt đất ra nước, thay trời làm mưa”. Bởi nếu công trình thủy lợi này hoàn thành thì không chỉ làm thay đổi bộ mặt nông thôn một nửa tỉnh Quảng Trị mà còn tác động tích cực đến tưới tiêu cho ruộng đồng ở Thừa Thiên–Huế. Nhắc lại chuyện này nhiều người dân Bình Trị Thiên còn nhớ như in. Anh Nguyễn Văn Tập ở Cam Thành, Cam Lộ (Quảng Trị) lúc vui chuyện hào hứng kể rằng: “Tui cũng dân 202 (đơn vị thanh niên làm thủy lợi Đập Trấm) nên nhớ rõ lắm. Hồi đó cán bộ nói như đinh đóng cột : Đập Trấm là cơm no áo ấm ! Chúng tôi đi làm thủy lợi với tinh thần như là bộ đội đi chiến đấu".
Mà đúng họ là người lính thời bình. Tên gọi, phiên hiệu, sinh hoạt tương tự quân đội. Tất cả được chia thành các sư đoàn, có điều khác dưới sư đoàn là các đại đội trực thuộc. Sư đoàn thường lấy theo tên gọi của các huyện như Sư đoàn Lệ Ninh, Sư đoàn Bến Hải...Hơn 2 vạn con người, chủ công là lớp trẻ đã lăn lộn suốt mấy năm trời với những đôi vai, đôi tay, đôi chân trên công trường thủy lợi. Hầu hết các công đoạn từ đào đấp, gánh đất, bưng đất, đắp đất, đào mương...tất cả chỉ bằng thủ công.
Cho đến hôm nay nhiều người vẫn nhớ về bài hát “Câu hò trên công trường Nam Thạch Hãn” của nhạc sĩ Trần Hoàn về công trình đại thủy nông trên vùng đất Bình Trị Thiên khi chiến tranh vừa tan khói súng không lâu. Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn mùa Xuân 1978 cũng đã về Quảng Trị “đi thực tế” viết thành bút ký nóng hổi “Tháng 3 trên công trường Nam Thạch Hãn”. Những con người bạt núi ngăn sông với tâm thế “vắt đất ra nước, thay trời làm mưa” cách đây gần 40 năm, hôm nay về bên nhau trong niềm vui hội ngộ. Họ chính là những chiến sĩ 202 đi làm thủy lợi của nhiều sư đoàn của tỉnh Bình Trị Thiên, trong đó có sư đoàn Bến Hải của vùng quê Quảng Trị. Những năm đầu sau chiến tranh gian khó vô vàn nhưng đảng bộ và nhân dân Bình Trị Thiên vẫn trên dưới một lòng, quyết tâm xây dựng công trình thủy lợi Nam Thạch Hãn với sự tham gia của hàng vạn con người. Bằng ý chí và nghị lực phi thường những cán bộ, chiến sĩ 202 cùng với đơn vị quân đội của địa phương đã vượt qua đói, rét, nắng lửa, gió Lào, bệnh tật, bom mìn còn lại dày đặc sau chiến tranh để hoàn thành sứ mệnh lớn lao đem nước về cho vùng đất khát. Họ, những con người bằng xương bằng thịt bằng sức mạnh đôi tay, đôi vai đã làm thay bổn phận con cháu thủy thần để viết nên những điều kì diệu. Chính vì vậy mà ý chí kiên cường của lớp trẻ đã biến khẩu hiệu: “Đập Trấm là cơm no áo ấm” thành hiện thực. Một điều cần nhấn mạnh là công trình đại thủy nông chủ yếu làm bằng thủ công nhưng lại vững chải qua hàng thập kỷ. Đó là điều hôm nay chúng ta cần suy nghĩ trước vấn nạn tuổi thọ của nhiều công trình xây dựng, dù được thi công bằng máy móc, kể cả các phương tiện hiện đại.
Không còn mất mùa liên miên, không còn lo cái ăn ngay ngáy, không còn cảnh bồng bế nhau “đi Nam” kiếm sống, tha phương cầu thực. Hết thảy mọi sự đổi thay bắt đầu từ Đập Trấm. Ông Dương Đình Uỷ, lão nông Triệu Đông, Triệu Phong kể rằng: nếu không có Đập Trấm, những người tha phương cầu thực sẽ ngày một nhiều hơn trong những năm hòa bình gian khó. Đập Trấm đã mang lại một sự đổi đời thực sự mà hàng trăm năm qua chỉ là mơ ước.
Ông Lê Hữu Thăng, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị, vốn là Bí thư Huyện đoàn huyện Triệu Hải trước đây chia sẻ nhiều thông tin ấn tượng. Ông cho biết: công trình thủy lợi này đã đưa sản lượng lúa đồng bằng Triệu Hải từ gần 5 vạn tấn lên 6, 2 vạn tấn khi mới đưa vào sử dụng, về sau thì năng suất và tổng sản lượng đều tăng gấp đôi, hầu như giải quyết tận gốc tình trạng hạn hán vào mùa nắng và ngập úng vào mùa mưa, thực sự mở ra một trang mới trong sản xuất nông nghiệp, trước hết là cây lúa ở khu vực hưởng lợi từ công trình này. Chỉ riêng trồng ớt xuất khẩu thì vào những năm bao cấp ở huyện Triệu Hải, mỗi năm thu được ngoại tệ cả triệu rúp, một con số thật sự gây ấn tượng vào thời kỳ vô vàn gian khó.
Nhớ lại chuyện cũ, nguyên Sư trưởng Sư 202 Bến Hải, ông Phạm Sãi cùng với những cựu nữ chiến sĩ như bà Ôn Thị Thông, Hoàng Thị Thừa rưng rưng trong một sớm mai Cam Lộ.
Ông Lê Văn Hoan, nguyên Chủ tịch UBMTTQVN tỉnh Quảng Trị kể lại rằng: Tổng Bí thư Lê Duẩn ngày ấy khi về thăm quê Quảng Trị đã rưng rưng xúc động, nói trong nghẹn ngào vui sướng khi chứng kiến công trình thủy lợi Nam Thạch Hãn “ Như thế này là sướng rồi, dân mà có nước như thế này là sướng lắm rồi”
Thử thách bất ngờ
Đầu năm 1978 công trình thủy lợi Nam Thạch Hãn khởi công đến năm 1981 thì hoàn thành và dần hoàn thiện bảo đảm tưới tiêu cho gần 15000 ha của Quảng Trị.
Người dân chưa kịp vui mừng thì tai họa bất ngờ ập xuống.
Mới đưa vào sử dụng được hai năm thì đến năm 1983 xảy ra thiên tai khủng khiếp đe dọa công trình thế kỷ của Bình Trị Thiên. Năm ấy lụt to. Lãnh đạo huyện miền núi Hướng Hóa thấy trên nguồn mưa lớn, lo đồng bằng ngập lụt, lo nhất là vỡ đập nam Thạch Hãn thì cả vùng Triệu Hải chìm trong biển nước, trôi ra Cửa Việt, thiệt hại khôn lường. Ông Xuyên Tâm, Bí thư Huyện ủy Hướng Hóa, nóng ruột nên gọi điện về xuôi. Nghe tin, cả ban lãnh đạo huyện Triệu Hải chia nhau trực chiến, đốc chiến giống “giặc lũ” suốt cả ngày đêm. Ông Lê Hữu Thăng, lúc ấy là một cán bộ huyện Triệu Hải, kể lại vì mải mê công việc hộ đê, không kịp lo chuyện vợ con, lúc con mới chỉ vài tháng tuổi. Đến khi công việc tam ổn, ông quay về nhà thì nước ngập mênh mông. May mà nhờ người dưng cứu, sắp bàn ghế cho vợ con ông trèo lên mà thoát chết!
Dù đã cố gắng nhưng trận lụt lịch sử vẫn làm hư hại trên 200 điểm trên toàn tuyến. Đúng là trời hại nhà nghèo! Nhiều người quá mệt mỏi đã tính chuyện buông xuôi, vì sửu chữa ngần ấy điểm hư hại thì tốn nhân lực quá lớn và biết khi nào mới xong. Nhưng lãnh đạo địa phương lúc ấy xuất thân là cán bộ đoàn như ông Lê Hữu Thăng vẫn quyết tâm nhận nhiệm vụ này. Bằng nhiều biện pháp kinh tế cũng như dân vận thu phục nhân tâm, ông đã huy động được 12000 người tham gia sửa đê. Chưa đầy một tháng sau, công việc đã hoàn thành với tốc độ và thời gian kỷ lục. Họ đã cứu những cánh đồng Quảng Trị, Thừa Thiên lần nữa. Trung ương Đoàn TNCSHCM đã tặng những người sửa đê lá cờ: “Tuổi trẻ chiến thắng thiên tai”.
(Nguồn: QRTV)
