Thôn Nam Tân, xã Gio Sơn nằm ở phía Tây của huyện Gio Linh (Quảng Trị) , trên một triền đất đỏ Ba Zan màu mỡ với địa thế trãi dài xuôi về hướng Đông. Nam Tân có tài sản vô giá là vùng quê có bề dầy lịch sử với nền văn hóa đặc sắc lâu đời.
Theo cuốn Đồng Khánh dư địa chí của triều Nguyễn vào thời Đồng Khánh phường Nam Tây thuộc tổng An Mỹ Thượng, huyện Minh Linh. Sau cách mạng tháng Tám, thuộc về các xã Nam Linh, xã Linh Mai, Xã Linh An và đến ngày nay thì phường Nam Tây và Tân Du hợp thành thôn Nam Tân, xã Gio Sơn, huyện Gio Linh.
Qua lời kể của các vị cao niên trong làng thì xưa kia đây là vùng rừng thiêng nước độc, thú dữ hoành hành, cọp beo hàng đàn kéo về quanh làng gầm thét thâu đêm, có một số người bị kéo xác vào rừng sâu… Sau này làng lập ra các đội gồm các dân binh dũng mãnh, canh gác, săn đuổi, nên thú dữ mới bỏ đi nơi khác.
Ông Bùi Văn Chức, Hội chủ làng Nam Tây cho biết: người có công lập ra xứ này là ngài Bùi Quý Công, một trong 03 vị tiền khai ra phường Nam Tây. Tương truyền ông là một trong những hậu duệ của thủ hạ thân tín Chúa Tiên Nguyễn Hoàng, theo lệnh đưa dân binh từ vùng Mai Xá lên khai phá đất đai miền Tây Gio Linh ( ngày nay), lập nên 8 phường thuộc tổng An Mỹ Thượng. Các phường có một đình làng chung ở chợ Mai Xá Thượng nay gọi là chợ Nam Đông. Điều này cũng lý giải vì sao các phường, các làng ở vùng này chỉ có miếu thờ thành hoàng mà không có các đình làng riêng.
Miếu thờ thành hoàng của phường Nam Tây nằm về phía Bắc của làng. Có một điều kỳ diệu là qua các cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, tất cả nhà cửa, cây cối trên vùng Cồn Tiên đều bị san phẳng nhưng ở khu vực miếu này các cây cổ thụ, bức tường rào, bình phong vẫn còn khá nguyên vẹn từ thuở khởi dựng. Ngôi miếu không chỉ thờ vị thần Cao Các Quảng Độ mà còn thờ 03 vị đại lang tiền khai của làng - Những bậc tiền nhân đi lập làng phải chịu bao gian khổ mới hình thành nên một miền quê mới.
Trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhân dân thôn Nam Tân đã một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ, trung trinh với cách mạng, kiên quyết bám trụ trên quê hương để đánh địch. Ông Trương Đình Sinh, Trưởng thôn Nam Tân cho biết: “Vùng đất Nam Tân này là nơi nhiều vị lãnh đạo cao nhất của Tỉnh và huyện đến ở lại hoạt động. Trong kháng chiến chống Mỹ, đây là nơi trú ngụ của nhiều đơn vị bộ đội tham gia các trận đánh vang dội tại Cồn Tiên, Dốc Miếu, Mai Lĩnh, Quán Ngang…”
Một trong những truyền thống quý báu được lưu giữ xưa nay trên mảnh đất này đó là truyền thống hiếu học. Các dòng họ trong làng bao đời luôn chú trọng việc dạy dỗ con cháu trong họ tộc hiếu đễ, thuần hậu và dùi mài khoa cử. Tâm thức này là “sợi chỉ đỏ” xuyên suốt từ thế hệ này sang thế hệ khác. Họ Bùi của làng Nam Tây là một trong các họ tộc đã thực hiện có hiệu quả công tác khuyến học, khuyến tài đối với con cháu trong các gia đình dòng họ. Chính sự quan tâm sâu sát, động viên kịp thời của các bậc trưởng thượng và dòng họ đã tạo động lực rất lớn cho con cháu vượt khó vươn lên học tập, làm người có ích cho xã hội, rạng danh cho gia đình, họ tộc. Ông Bùi Văn Thọ, Trưởng họ Bùi, chia sẻ: “Bên cạnh thực hiện tốt công tác khuyến học khuyến tài thì việc răn dạy con cháu không vi phạm pháp luật cũng luôn được dòng họ chú ý. Dòng họ Phạm cũng là dòng họ đầu tiên trong thôn, xã đăng ký thực hiện dòng họ không có tội phạm và vi phạm và tệ nạn xã hội”.
Hiện, thôn Nam Tân có 158 hộ với xấp xĩ 600 nhân khẩu. Thôn Nam Tân có lợi thế về trồng các loại cây công nghiệp như cao su và hồ tiêu. Hiện thôn có diện tích hàng chục héc ta hồ tiêu, hầu như gia đình nào cũng trồng cây hồ tiêu và cho năng suất cao. Bên cạnh đó có tới gần 70 héc ta trồng cao su tiểu điền, phần lớn đang trong độ tuổi thu hoạch, góp phần đem lại nguồn thu nhập cho người dân. Ngoài ra, Nam Tân có diện tích lúa chừng 10 héc ta được tưới tắm tốt tươi từ những giếng cổ của người Chăm xưa để lại. Từ những giếng cổ này, các nguồn nước mát lành ngày đêm chảy không ngừng nghỉ cũng cấp cho hồ Phú Dụng, một trong những hồ chứa nước có hiệu quả của vùng miền Tây của huyện Gio Linh.
Từ sự ngưỡng vọng về truyền thống lịch sử trong quá khứ và sự chung tay xây dựng quê hương của hậu thế hôm nay, tin chắc rằng từ những hồn cốt văn hóa dung dị ấy sẽ tạo dựng một Nam Tân tự tin đi tới tương lai.
(Nguồn: QRTV)
