Nhà thơ xứ Huế duyên nợ với đất Lao Bảo

Phạm Xuân Dũng |

Nhà thơ Tố Hữu là người xứ Huế nhưng lại có nhiều duyên nợ với Quảng Trị, nhất là đoạn đời trai trẻ, đặc biệt là với địa danh Lao Bảo.

Nhưng tại sao lại là Lao Bảo mà không phải là địa danh khác gợi lên phong cảnh xinh đẹp hay trữ tình trên đất Quảng Trị?

Có lẽ trong tâm tưởng của một người yêu nước, sớm bước chân vào con đường cách mạng thì những tên gọi như Lao Bảo có một ấn tượng lớn. Không chỉ vì thời ấy, đây là một địa chỉ khét tiếng rừng thiêng nước độc mà còn giam giữ nhiều "quốc sự phạm" cả người Việt lẫn người Lào.

 
 Chợ hoa xuân Canh Tý ở Lao Bảo. Ảnh: YMS

Mà Tố Hữu bằng linh cảm và thực tế đã viết nên một khẳng định bằng thơ trong bài "Trăng trối": " Đời cách mạng từ khi tôi đã hiểu/Dấn thân vô là phải chịu tù đày/Là gươm kề tận cổ, súng kề tai/Là thân sống chỉ coi còn một nửa". Nên vào tháng 6 năm 1938, khi mới tròn 18 tuổi, trong một chuyến đi qua Lào trên QL 9, nhà thơ đã cảm tác mà viết nên bài thơ mang tên chính là địa danh "Lao Bảo".

 
 Nhà tù Lao Bảo. Ảnh: PXD

Nhân đây cũng xin đính chính lại thông tin mà một số bài báo đã nêu không chính xác, rằng Tố Hữu vì đi tù Lao Bảo nên mới sáng tác nên bài thơ cùng tên, vì nói vậy là không đúng thực tế.

Bài thơ là sự mô tả một Đường 9, một Lao Bảo thật heo hút và dữ dội:

Đèo cao vút vươn mình trong lau xám

Đá uy nghiêm trầm mặc dưới trời tro

Gió nói gì với rừng sâu u ám

Đường sao run, tê tái cả hồn thơ!

Xe dừng lại! Tường ai xây tháp núi?

Một thành trì đổ nát những ngày xưa

Của một giống dân vùi trong máu bụi

Nay điêu tàn, khối đá đứng chơ vơ?

Có chút gì rùng rợn, hoang liêu, thậm chí kinh dị như Chế Lan Viên khi viết "Điêu tàn". Một khung cảnh cô đơn, ai oán như muốn vây bủa con người:

 Là Lao Bảo, chốn này đây, Lao Bảo

Tên đun sôi sùng sục tuỷ xương tàn

Là nơi đây, nấm mồ bao khối não

Là nơi đây, huyết ứ dưới lời than!

Là nơi đây, pháp trường thân chiến sĩ

Nát bầm da quằn quại là nơi đây

Roi đế quốc, báng súng trường quất xé

Thịt hy sinh của những kiếp đi đầy!

Những câu thơ xé lòng như là lời ai điếu bi hùng những con người quả cảm đã vị nghĩa vong thân, quên mình nơi ngục thất dù lúc ấy Tố Hữu chưa một ngày lâm vòng lao lý. Nhưng kết thúc bài thơ vẫn hào sảng, lạc quan như là sợ dây xuyên suốt nghiệp thơ Tố Hữu.

Cho tôi hưởng tinh thần hăng chiến đấu

Cho da tôi dày dạn với ngày mai

Cho tôi hiến đến cuối cùng suối máu

Để nhuộm hồng bao cảnh xám bi ai!

Khi dấn thân trên con đường đấu tranh cách mạng, việc chịu tù đày là điều khó tránh khỏi và Tố Hữu cũng không là ngoại lệ. Và Tố Hữu gặp lại Lao Bảo. Chỉ có điều Lao Bảo không còn hiện lên trong mắt của một người khách qua đường của hai năm trước, cho dù là nhà thơ, mà qua trải nghiệm của người tù mang tên Nguyễn Kim Thành. Lao Bảo cũng như nhiều nhà tù khét tiếng của đế quốc, đều là địa ngục trần gian.

Sau này chính Tố Hữu đã nhận xét về chế độ nhà tù: "Cùng với Sơn La, Buôn Mê Thuật, Côn Đảo, nhà đày Lao Bảo là một nhà tù nổi tiếng ác độc, được xây dựng ở vùng rừng núi heo hút, đầy muỗi sốt rét ác tính, ở miền Tây Quảng Trị, thực tế đã là mồ chôn hàng nghìn người cách mạng bất khuất. Song với tinh thần "biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng" nhà tù Lao Bảo đã trở thành nơi nung nấu lòng yêu nước thiết tha, rèn luyện ý chí kiên cường của các chiến sĩ cộng sản".

 
 Con đường hoa giấy ở Lao Bảo. Ảnh: Thành Công

Chính vì vậy, mà Tố Hữu cùng các đồng chí của mình phải đấu tranh bằng cách tuyệt thực để phản đối chế độ tù đày hà khắc, man rợ. Bọn chúa ngục bày trò nấu cơm nóng với thức ăn bình dân nhưng là rất ngon với những người tù để dụ dỗ họ ăn mà bỏ quên tranh đấu. Cũng là một thử thách không dễ vượt qua giữa thời tiết lạnh lẽo và những người tù đã nhịn đói dài ngày. Bài thơ "Con cá và chột nưa" ra đời trong hoàn cảnh đó, cuối bài thơ tác giả ghi rõ: "Lao Bảo-trong những ngày tuyệt thực tháng 11/1940".

Năm sáu ngày mệt xỉu

Thuốc làm khuây mấy điếu

Vài ba hớp nước trong

Suy nghĩ chuyện bao đồng

Vẫn không ngoài chuyện đói.

Đang lúc như vậy mà cảnh tượng hấp dẫn lại bày ngay trước mắt:

Đầu sân, canh bốc khói

Chén cá nức mùi thơm

Lên hoạ với mùi cơm

Sao mà như cám dỗ!

Muốn ngủ mà không ngủ

Cái bụng cứ nằn nì:

“Ăn đi thôi, ăn đi”

Chết làm chi cho khổ!”

Tôi và "Cái Bụng" đối đáp nhau chính là cuộc đấu tranh nội tâm trước cám dỗ của một bữa ăn, cũng là mồi nhử của kẻ thù. Nếu cầm lòng không đậu, chỉ một cái tặc lưỡi là xong, cuộc đấu tranh không thể nào thắng lợi và mọi chuyện của chế độ nhà tù vẫn như cũ. Phải kiên quyết vượt qua cám dỗ. Nhưng để theo đuổi chuyện này phải đâu đơn giản...

 
 Một góc thị trấn Lao Bảo. Ảnh: YMS


Nghe hắn thầm quyến rũ

Tôi đỏ mặt bừng tai:

“Im đi cái giọng mày

Tao thà cam chịu chết!”

Hắn nằm im đỡ mệt

Rồi tha thiết van lơn:

“Đời mới hai mươi xuân

Chết làm chi cho khổ!”

Hắn nói to nói nhỏ

Kể lể chuyện đê hèn

Tôi vẫn cứ nằm yên

Cuộc chiến nội tâm âm thầm nhưng khốc liệt, vì đó là cuộc chiến tự vượt lên chính mình. Mà người xưa chẳng đã tổng kết: "Tự tri giả anh, tự thắng giả hùng", nghĩa là: tự biết mình là thông minh, tự thắng được mình là anh hùng. Một định nghĩa anh hùng độc đáo.

Cuộc chiến tiếp tục với những ve vãn bất ngờ, hay chính là nội tâm người tù vào những phút giây dao động.

Hắn liền thay chiến thuật:

“Thôi thì thôi: cứ vật

Nhưng phải ráng cầm hơi

Theo với bạn với đời

Cho đến ngày kết qủa.

Ăn đi vài con cá

Năm bảy cái chột nưa

Có ai biết ai ngờ?

Thế vẫn tròn danh dự

Không can chi mà sợ

Có hôi miệng hôi mồm

Còn có nước khi hôm

Uống vô là sạch hết!”

Lần này tôi thú thiệt:

Lời hắn cũng hay hay

Lý sự cũng đủ đầy

Nghe ra chừng phải quá!

Ăn đi vài con cá

Năm bảy cái chột nưa

Có ai biết, ai ngờ

Thế vẫn tròn danh dự

   Vào giờ phút gay cấn nhất, chỉ sơ ý, mềm lòng là tuột dốc. Nhưng không...

   Nhưng mà tôi lưỡng lự

Suy nghĩ rồi lắc đầu

Đành không ai biết đâu

Vẫn không làm thế được!

Từ khi chân dấn bước

Trên con đường đấu tranh

Tôi sẵn có trong mình

Đôi mắt thần: chủ nghĩa.

Đã đứng trong đoàn thể

Bềnh vực lợi quyền chung

Sống chết có nhau cùng

Không được xa hàng ngũ

Không thể gì quyến rũ

Mua bán được lương tâm

Danh dự của riêng thân

Là của chung đồng chí

Phải giữ gìn tỉ mỉ

Như tròng mắt con ngươi

Đến cạn máu tàn hơi

Không xa rời kỉ luật

Phải trải lòng chân thật

Không một nét quanh co

Không một bóng lờ mờ

Không một nhăn ám muội!

Bụng nghe chừng biết tội

Từ đó hết nằn nì

Không dám thở than chi

Và tôi cười đắc thắng.

Người tù yêu nước, người chiến sĩ cách mạng đã chiến thắng. Một cuộc đấu tranh nội tâm bên trong thật ác liệt, không hề có tiếng súng nhưng rất dễ thương vong.

Nói kỹ về bài thơ này cũng bởi lẽ ngày nay căn bệnh tự diễn biến, tự chuyển hóa có nhiều nguyên nhân, nhưng một nguyên nhân cơ bản nhất chính là lòng tham. Vì quá ham muốn vật chất, tiền bạc, không chịu tu dưỡng, rèn luyện, thiếu  lòng tự trọng và xem thường danh dự nên nhiều cán bộ, ngay cả những người giữ chức vụ cao cấp đã tha hóa tệ hại.

 
 Trụ sở làm việc thị trấn Lao Bảo. Ảnh: YMS

Đó cũng những bài học mà "Con cá và chột nưa" đã cảnh báo một cách cụ thể, chi tiết và mộc mạc ngay từ buổi đầu của cách mạng. Bởi vậy cho nên Chủ tịch Hồ Chí Minh sau này đã từng nhắc nhở: một tấm gương sống giá trị hơn nhiều bài diễn văn tuyên truyền. Chừng nào mà cán bộ cách mạng biết lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ, biết sống nêu gương thì mọi người hoan hỉ tin tưởng nghe theo, ý Đảng chắc chắn sẽ gặp lòng dân, nhất hô bá ứng, việc dù khó mấy cũng sẽ thành.

Lao Bảo ngày xưa với Tố Hữu chỉ là hình ảnh ngục tù, nhưng đó cũng là trường học cách mạng thật sự quan trọng để hun đúc phẩm giá làm người, đặng sau này thật lòng phụng sự nhân dân và Tổ quốc.

TAGS

Hoa tết trong tranh

Vân Trang |

Mỗi khi tiết trời vào xuân, không chỉ có trăm loài hoa tết đua nhau khoe sắc giữa đất trời mà ngay cả những đóa hoa tết trong tranh vẽ cũng khiến nhiều người rạo rực, đắm say và lựa chọn mang về treo trong nhà đón tết ...

Miền Viên Thảo, điểm pinic đầu năm mới

Nguyễn Thuỳ |

Những ngày đầu năm mới, vườn hoa Miền Viên Thảo ( Khe Sanh, Hướng Hoá, Quảng Trị) luôn là điểm lựa chọn của du khách để thưởng hoa, chụp ảnh.

Khe Sanh, miền hoa đẹp

Bích Liên |

Nhắc đến Khe Sanh, hẳn nhiều người sẽ nghĩ ngay đến vùng đất lửa với nhiều di tích chiến tranh đã đi vào lịch sử, như một minh chứng cho mảnh đất chịu sự giày xéo khốc liệt của đạn bom, hoặc nghĩ đến một dải đất miền núi nằm về phía Tây của tỉnh Quảng Trị với nhiều đồng bào dân tộc anh em sinh sống, hàng ngày hàng giờ đấu tranh với đói nghèo, lạc hậu... 

Cây roi của vợ và trả nợ… tình bằng tranh

Đoàn Phương Nam |

2 năm bán gần 400 bức tranh với giá trung bình dao động từ 5-10 triệu/bức cũng là câu chuyện đáng chú ý của một họa sĩ ở tỉnh nhỏ, chưa từng có triển lãm cá nhân hay phòng tranh riêng ở các thành phố lớn để giới thiệu, quảng bá tác phẩm của mình. Người viết nên câu chuyện riêng cho làng mỹ thuật Quảng Trị chính là họa sĩ Trương Đình Dung - gương mặt thân quen của giới hội họa trên… mạng xã hội.

"Mùng 1 Tết cha, mùng 3 Tết thầy"

Bảo Trang |

Câu nói dân gian “Mùng một Tết cha, mùng hai Tết mẹ, mùng ba Tết thầy” đã trở nên quen thuộc đối với mỗi người dân Việt Nam mỗi khi Tết đến, xuân về. 

"Kỳ hoa dị thảo" trên đỉnh Sa Mù

Hưng Thơ |

3 năm trở lại, cứ vào dịp giáp Tết Nguyên đán, tôi đều tranh thủ lên Sa Mù ở huyện miền núi Hướng Hóa (Quảng Trị), và lần nào cũng “mắt chữ a”, “mồm chữ o” trước sự đổi khác của nơi này. Trước, đến Sa Mù chỉ được thưởng ngoạn cảnh gió núi, mây đèo với những cảnh đẹp của thiên nhiên, thì nay, ngay trên đỉnh đèo đã xuất hiện nhiều loại cây sang chảnh. 

Khát vọng chinh phục vinh quang của vận động viên thể thao Quảng Trị

Nguyễn Minh Đức |

Trong bối cảnh còn gặp nhiều khó khăn, thách thức nhưng thể thao Quảng Trị vẫn luôn tự hào khi sản sinh và đào tạo được nhiều vận động viên (VĐV) tài năng thi đấu ấn tượng trong các giải thể thao quốc gia, quốc tế. 

PGS. TS Lê Tiến Dũng, người con Quảng Trị thành danh ở Đà Nẵng

Thanh Trúc |

Bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ở tuổi 32, được công nhận chức danh Phó giáo sư khi 36 tuổi, là trưởng khoa trẻ tuổi nhất của Đại học Bách khoa, đó là PGS. TS Lê Tiến Dũng (sinh năm 1981), Trưởng Khoa Điện, Trường Đại học Bách khoa - Đại học Đà Nẵng, một người con của quê hương Quảng Trị.